Një opinion i Komisionit të Venecias që i është dërguar qeverisë shqiptare më 28 Maj dhe që rrodhi në media ditën e premte, duket se konfirmon të gjitha shqetësimet e ngritura nga shoqëria civile gjatë debateve të miratimit të saj vitin e kaluar, duke kapërcyer edhe kundërshtitë e shprehura nga Presidenti Ilir Meta në dekretin e kthimit të ligjit për rishqyrtim parlamentar.
Opinioni prej 18 faqesh analizon dhe kritikon çdo pikë të ligjit duke përdorur një larmishmëri termash negativë. Në shumë raste, ekspertët e Venecias thonë se ligji siç është miratuar nga shumica socialiste më 18 Dhjetor 2020, “krijon pabarazi”, “është i paqartë”, “ka përkufizime tepër të gjera”, “ka dyshime nëse është praktikisht i zbatueshëm”, “mund të ketë efekt frikësues” për lirinë e shprehjes, apo mund të shërbejë për të censuruar çdo qytetar që të shprehet online.
Por një prej paragrafëve të ligjit, përmes të cilit qeveria kërkonte të mbronte qytetarët nga diskriminimi, është interpretuar nga ekspertët e Venecias si as më pak e as më shumë se sa si një mjet në duart e oligarkëve për t’i mbyllur gojën kritikëve.
Shembull me oligarkë
Kryeministri Edi Rama nuk e fshehu dëshirën e tij për të mbrojtur “dinjitetin dhe reputacionin” e biznesmenëve dhe zyrtarëve të shtetit, kur mbajti një fjalim plot sharje dhe bërtitje në Kuvendin e Shqipërisë më 18 Dhjetor 2020, ditën kur shumica e tij parlamentare miratoi ligjin në fjalë. Duke folur për qytetarët që protestonin jashtë parlamentit kundër ligjit, Rama tha:
“Ata janë shkelës të të drejtave të njeriut. Janë shkelës të të drejtës themelore të njeriut që të mos i cënohet në publik integriteti i tij. Janë shkelës të së drejtës dhe lirisë themelore të njeriut në demokraci për të ndërtuar sipërmarrjen e tij të lirë.” Dhe më tutje komentoi: “Shërbëtorë të shtetit që i bëjnë hajdut, kusar, matrapazë dhe oligarkë, këta!”
Komisioni i Venecias pati një shqetësim të ngjashëm me ligjin, por në një kontekst tjetër. Në pikën 48 të opinionit, shqyrtohet neni 33/1 i ligjit të miratuar, ku përcaktohen detyrimet që ka media online nda publikut. Neni thotë: “Ofruesi i shërbimit të publikimeve elektronike nuk duhet të nxisë, të shtojë nxitjen ose të përhapë urrejtje apo diskriminim në bazë të racës, prejardhjes etnike, ngjyrës së lëkurës, gjinisë, gjuhës, fesë, prejardhjes kombëtare ose sociale, gjendjes financiare, arsimit, statusit social, gjendjes martesore ose familjare, moshës, gjendjes shëndetësore, paaftësisë, trashëgimisë gjenetike, identitetit gjinor apo orientimit seksual.”
Venecia thotë se ka pyetur specifikisht autoritetet shqiptare se çfarë kuptojnë ata me togfjalëshin “gjendje financiare” duke ngritur pikëpyetje nëse, ajo që normalisht nënkuptohet se është një mbrojtje ndaj shtresave në nevojë, pra gjendja financiare e keqe, mund të interpretohet në ligj si një mbrojtje e hapur dhe e pacipë e të pasurve dhe oligarkëve nga kritikat.
“Elementë nga kjo listë mund të përdoren për të bllokuar çdo koment kritik kundër figurave publike dhe/ose të shtypë çdo debat legjitim politik mbi çështje të interesit publik të cilat mund të perceptohen nga disa grupe apo individë si “diskriminues”,” komentojnë ekspertët e Venecias. “Për shembull, përkthimi i saktë në anglisht i termit “gjendje financiare” u kundërshtua nga përfaqësuesit e autoriteteve gjatë takimeve të tyre në Tiranë dhe kuptimi i saj mbetet i paqartë. Por kjo mënyrë formulimi mund të bëjë që kritikat ndaj më të pasurve (dhe në veçanti oligarkëve – individëve me pasuri ultra të lartë, kontrolli i të cilëve mbi struktura të stërmëdha ekonomike ndikon mbi pushtetin politik) ose pjesa më e privilegjuar e shoqërisë mund të konsiderohet si shkelje e nenit 33/1”.
Debati me oligarkë në Shqipëri është i kohëve të vona. Disa biznesmenë që dominojnë në sektorë të ndryshëm të ekonomisë apo perceptohen se janë miq të pushtetit, konsiderohen të tillë. Opozita politike akuzon qeverinë se është në shërbim të oligarkëve ndërsa kryeministri Edi Rama deklaroi në një rast se në opinionin e tij, në Shqipëri nuk ka oligarkë. Ndryshe nga Rama, kreu i grupit parlamentar të Partisë Socialiste Taulant Balla akuzoi kreun e opozitës Lulzim Basha si të kapur nga oligarkët, akuzë që sugjeron se Balla, ndryshe nga Rama, mendon se në Shqipëri në fakt ka oligarkë.
Komisioni i Venecias natyrisht që ështës shumë larg cicmiceve të përditshme të politikës shqiptare dhe debateve me oligarkë, por komentet e tyre mbi detyrimin e medias për të mos diskriminuar askënd në bazë të cilësimeve të ndryshme flasin për një perceptim prej tyre se ligji anti-shpifje i Ramës është bërë në fakt për të mbrojtur të pasurit dhe zyrtarët nga kritikat.
Komisioni argumenton se qeveria shqiptare duhet të kufizohet te përkufizimi standard i ndalimit të gjuhës së urrejtjes pa hyrë në detaje të tilla të imta.
“Disa kritete të tjera janë gjithashtu të gjera – p.sh., referenca ndaj statusit familjar apo shoqëror në përkufizimin e gjuhës diskriminuese mund të përdoret për të penguar kritikat ndaj njerëzve me lidhje familjare me oligarkët dhe politikanët,” thotë Venecia.
Ligj që mbulon gjithçka dhe asgjë
Komisioni i Venecias duket se përdori një gamë të gjerë cilësorësh të gjuhës angleze shumë përtej analizës ligjore për të komentuar mbi atë që çfarë ligji i qeverisë rregullon dhe çfarë nuk rregullon. Për shembull, përkufizimi i qeverisë se çfarë është media dhe çfarë nuk është media është ky:
“Publikimi elektronik” nënkupton faqe interneti me përmbajtje të formësuar editoriale dhe/ose portale që përmbajnë versione elektronike të medias së shkruar dhe/ose informacione mediatike të ofruara për publikun, me qëllim argëtimin, informimin dhe edukimin. Publikimet elektronike të bëra nga individë, të cilat nuk kanë përmbajtje të formësuar editoriale dhe nuk kanë qëllim edukimin, argëtimin, apo informimin për publikun, nuk konsiderohen publikime elektronike në kuptim të këtij ligji.”
Për Venecian, ky lloj përkufizimi njëkohësisht përjashton çdo gjë dhe përfshin çdo gjë që gjendet në internet. Venecia përdor termat “e mjegullta”, “e paqartë”, “e paparashikueshme”, “amorfe”.
“Komisioni i Venecias vlerëson se, sa për fillim, nocioni i “publikimeve elektronike është tepër i mjegullt”,” thuhet në raport.
“Është e paqartë nëse blogerët individualë, ose njerëzit që kanë faqe personale në platformat e rrjeteve sociale (Facebook, Instagram, Tëitter etj.,) që publikojnë informacione nga media janë apo jo të përfshirë në këtë përkufizim. Sipas shpjegimit që ka dhënë qeveria, faqet që nuk kanë përmbajtje të formësuar editoriale janë të përjashtuara dhe se ligji synon të shënjestrojë vetëm mediat. Por për Venecian “ky lloj konkluzioni nuk rrjedh qartazi nga ligji.”
“…çdokush mund të ketë një publikim pa ekspertizë teknike apo profesionale, edhe blogerët individualë mund të kenë faqe “të formësuar editoriale” që “mbajnë informacion nga media” me qëllimin e “dëfrimit, informimit dhe/ose edukimit”, vëren Venecia para se të paralajmërojë se një përkufizim i tillë i gjerë e shtrin ligjin shumë përtej medias profesionale dhe ligji nuk pengohet nga asgjë për t’iu imponuar çdokujt që dëshiron të ndajë informacion, ide apo opinione për të dëfryer, informuar apo edukuar publikun e gjerë në internet.
Privatësia online është e drejtë themelore e njeriut
Një nga dëshirat e kryeministrit në lidhje me paketën antishpifje ishte që të dinte me lehtësi dhe pa u lodhur identitetin e çdo personi që mban një publikim online. Ligji kërkon që çdo faqe mediaje online të deklarojë një adresë fizike dhe elektronike dhe të regjistrohet pranë autoriteteve si media. Sipas kryeministrit Edi Rama: “Identifikimi i pronësisë mundësohet me të gjithë, që të dish se me kë ke të bësh, jo me prita, me ferra, pas të cilave dikush të gjuan dhe ti nuk e di nga të erdhi dhe ku të shkosh.”
Kjo ishte në fakt një nga pikat më pak të debatuara në Shqipëri dhe dekreti i Presidentit Meta për kthimin e ligjit në parlament, ndërsa kritikonte atë në tërësi si antikushtetues, veçonte pikërisht këtë aspekt si një “një hap me tendencë pozitive.”
Komisioni i Venecias duket se mendon ndryshe. Më saktë, komisioni rikujton atë që ekspertët e të drejtave të njeriut e dinin. Na pëlqen apo jo, e drejta për të komentuar në mënyrë anonime online është e drejtë themelore e njeriut.
“Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut ka njohur rëndësinë e anonimatit për lirinë e shprehjes dhe të privatësisë,” thotë Venecia e cila citon gjykatën: “anonimati ka qenë prej kohësh një mjet për të shmangur reprezaljet apo vëmendjen e padëshiruar. Si i tillë, anonimati është i aftë të promovojë rrjedhjen e lirë të ideve dhe informacionit në mënyrë të rëndësishme, përfshirë, dukshëm, edhe në internet.”
Por Rama në fjalën e tij në mbrojte të ligjit synonte pikërisht të kundërtën e kësaj: dëshirën për të ditur se kush po e shan në internet.
Venecia sqaron gjithashtu se e drejta për të qenë anonim në internet nuk është absolute dhe ajo mund të hiqet në rastet e abuzimeve serioze me lirinë e shprehjes, të tilla si “gjuhë urrejtjeje apo pornografi”.
Gjoba pothuajse të rënda sa burgu
Për kryeministrin Edi Rama, ndëshkimet e parashikuara në ligj për shkelësit janë “qesharake”. Ndryshe nga Rama, ekspertët e Komisionit të Venecias mendojnë se gjoba në përmasa të tilla janë “pothuajse të rënda sa dënimi me burg, por janë edhe më hileqare”.
“Jashtëzakonisht problematike për lirinë e medias nëkontekstin shqiptar është natyra jashtëzakonisht ndëshkuese dhe me efekt shkatërrues të gjobave,” thuhet në raport.
“Vetëm kërcënimi për aplikimin e sanksioneve të rënda mund të ketë një efekt frikësues për gazetarët dhe mediat,” vijon më tej raporti.
“Ka gjasa që gjobat e rënda janë përtej mundësive të shumë mediave të vogla dhe për rrjedhojë mund të shkaktojnë ndërprerjen e aktivitetit të tyre. Gjobat tepër të larta përbëjnë një kërcënim pothuajse po aq frikësues sa edhe burgosja, por veprojnë në mënyrë më hileqare”, vijon më tej Venecia, duke argumentuar se gjoba të tilla mund të shihen si një mënyrë indirekte për t’i bërë presion medias.
Në përfundim, Venecia argumenton se ligji vuan nga paqartësia dhe ka gjasa do të ketë “efekt frikësues” duke shtypur diskutimin e lirë dhe debatin politik në sektorin e internetit në Shqipëri. / Reporter.al
