Neni 10 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut është boshti i sistemit të Këshillit të Evropës për mbrojtjen e së drejtës së lirisë së shprehjes. Në të thuhet se:
Çdokush ka të drejtën e lirisë së shprehjes. Kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit dhe lirinë për të marrë ose për të dhënë informacione dhe ide pa ndërhyrjen e autoriteteve publike dhe pa marrë parasysh kufijtë. Ky nen nuk i ndalon Shtetet që t’u kërkojnë ndërmarrjeve të transmetimit audioviziv, televiziv ose kinematografik të pajisen me licencë.
Ushtrimi i këtyre lirive që përmban detyrime dhe përgjegjësi, mund t’u nënshtrohet atyre formaliteteve, kushteve, kufizimeve ose sanksioneve të parashikuara me ligj dhe që janë të nevojshme në një shoqëri demokratike, në interes të sigurisë kombëtare, integritetit territorial ose sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit dhe parandalimin e krimit, për mbrojtjen e shëndetit ose të moralit, për mbrojtjen e dinjitetit ose të të drejtave të të tjerëve, për të ndaluar përhapjen e të dhënave konfidenciale ose për të garantuar autoritetin dhe paanshmërinë e pushtetit gjyqësor.
Neni 10/1 e përcakton të drejtën e lirisë së shprehjes si të drejtë të përbërë, që përfshin tri elemente të veçuara: lirinë për të menduar; lirinë për të marrë informacione e ide dhe lirinë për të dhënë informacione dhe ide. Neni 10/1 merr gjithashtu parasysh mundësinë që shtetet të rregullojnë median audiovizive nëpërmjet skemave të licencimit.
Më pas, Neni 10/2 vazhdon të përvijojë objektin e së drejtës bazë të parashikuar në paragrafin paraprijës. Ai e bën këtë duke renditur një sërë shkaqesh, në bazë të të cilave e drejta mund të kufizohet në mënyrë të ligjshme, me kusht që këto kufizimet të jenë “të përcaktuara me ligj” dhe “të nevojshme në një shoqëri demokratike”. Ai e arsyeton këtë qasje duke lidhur lejimin e kufizimeve ndaj së drejtën së lirisë së shprehjes me ekzistencën e “detyrave dhe përgjegjësive” që rregullojnë ushtrimin e saj. Qëllimi i këtyre detyrave dhe përgjegjësive ndryshon në varësi të “situatës” së personit që ushtron të drejtën e lirisë së shprehjes dhe të “mjeteve teknike” të përdorura.[1] Gjykata është prirur ta eksplorojë natyrën dhe objektin e detyrave dhe përgjegjësive jo mbështetur në parimet e gjera, por rast pas rasti.
Ajo priret të bëjë dallimin midis profesioneve të ndryshme, si gazetaria, politika, arsimi dhe shërbimi ushtarak. Rëndësia e këtyre dallimeve nga këndvështrimi i debatit publik do të eksplorohet në rubrikën 1.3, më poshtë.
Neni 10, siç interpretohet nga Gjykata, ofron një mbrojtje të fortë për të drejtën e lirisë së shprehjes. Gjykata e përshkruan vazhdimisht të drejtën si “një nga themelet kryesore të shoqërisë demokratike dhe një prej kushteve bazë për përparimin e saj dhe për përmbushjen vetjake të çdo individi”.[2] Ashtu siç ka pohuar Gjykata në vendimin e saj themelor në çështjen Handyside kundër Mbretërisë së Bashkuar, liria e shprehjes “gjen zbatim jo vetëm për ‘informacionin’ ose ‘idetë’ që pranohen pozitivisht apo konsiderohen si të padëmshme ose çështje për t’u shpërfillur, por edhe për ato që ofendojnë, tronditin ose shqetësojnë shtetin ose çdo grup të popullsisë. Të tilla janë kërkesat e pluralizmit, tolerancës dhe mendjes së hapur, pa të cilat nuk ka një ‘shoqëri demokratike’”. Ky parim krijon hapësirën e nevojshme për një debat publik të fortë e pluralist në shoqërinë demokratike. Rubrika 1.3 eksploron ndërlidhjen midis debatit të fortë dhe interesave të reputacionit, pasi, siç e ka theksuar Gjykata, “në këtë fushë, fyerjet politike shpesh shtrihen edhe në sferën personale; të tilla janë rreziqet e politikës dhe debatit të lirë të ideve, që përbëjnë garancitë e një shoqërie demokratike.”[3]
Gjykata ka hartuar një test standard për të përcaktuar nëse ka shkelje të Nenit 10 të Konventës. Thënë thjeshtë, sa herë që është vendosur se ka pasur ndërhyrje në të drejtën e lirisë së shprehjes, kjo ndërhyrje duhet së pari të jetë e parashikuar në ligj (që do të thotë se ajo duhet të jetë e mundshme për t’u përdorur dhe parashikueshme në mënyrë të arsyeshme sa u përket pasojave). Së dyti, ajo duhet të ndjekë një qëllim të ligjshëm, që përkon me një prej synimeve të parashikuara në Nenin 10/2. Për qëllimet e këtij studimi, “mbrojtja e reputacionit ose e të drejtave të të tjerëve” ka rëndësi thelbësore. Së treti, ndërhyrja duhet të jetë e nevojshme në një shoqëri demokratike, domethënë, duhet të përkojë me një “nevojë të ngutshme shoqërore” dhe duhet të jetë proporcionale me qëllimin/qëllimet e ndjekura.
Sipas doktrinës së kufirit të vlerësimit, që merr parasysh si interpretohet Konventa në nivel kombëtar, shteteve iu jepet një shkallë e caktuar lirie veprimi në mënyrën sesi rregullojnë shprehjen.[4][5] Shkalla e kësaj kompetence, që i nënshtrohet mbikëqyrjes së Gjykatës, ndryshon në varësi të natyrës së shprehjes në fjalë. Edhe pse shtetet gëzojnë vetëm një kufi të ngushtë vlerësimi në raport me shprehjen në fushën politike, ata kanë kufi më të gjerë sa i përket moralit, mirësjelljes dhe fesë. Kjo kundërshti shpjegohet zakonisht me pranimin prej një kohe të gjatë të rëndësisë që ka në demokraci shprehja politike në kuptim të gjerë dhe me mungesën e një konsensusi evropian lidhur me faktin nëse/si duhen rregulluar çështje të tilla si morali publik, sjellja e njerëzishme dhe feja.
Ku ushtron funksionin e saj mbikëqyrës, Gjykata nuk zë vendin e autoriteteve kombëtare, por shqyrton vendimet e marra nga autoritetet kombëtare në përputhje me kufirin e tyre të vlerësimit në kuadrin e Nenit 10 të Konventës. Kështu, Gjykata shqyrton shprehjen për të cilën ka marrë ankesë në rrethanat më të gjera të çështjes dhe vendos nëse arsyet e paraqitura nga autoritetet kombëtare për kufizimin dhe mënyra si është zbatuar janë “me vend dhe të mjaftueshme” në kontekstin e interpretimit të Konventës. Gjykata duhet “të bindet se autoritetet kombëtare kanë zbatuar standarde që janë në përputhje me parimet e mishëruara në Nenin 10 dhe, për më tepër, që ata e kanë mbështetur vendimin e tyre në një vlerësim të pranueshëm të fakteve përkatëse”.[6]
Në shqyrtimin e rrethanave të posaçme të çështjes, Gjykata merr parasysh elementet në vijim: “qëndrimin e aplikantit, qëndrimin e personit kundrejt të cilit është drejtuar kritika e tij, temën e botimit, karakterizimin e deklaratës së kundërshtuar nga gjykatat vendase, formulimin e përdorur nga aplikanti dhe dënimin që i është dhënë”.[7] Secili prej këtyre elementeve do të diskutohet më poshtë. Së fundi, vlen të përmendet se “kufiri kombëtar i vlerësimit brendashkruhet në interesin e shoqërisë demokratike për ta lejuar shtypin të ushtrojë rolin jetik të “rojtarit publik’”,[8] një vlerësim që “ka shumë peshë” në procesin gjetjes së ekuilibrit.[9]
Përveç doktrinës së kufirit të vlerësimit, ka tri parime të tjera interpretuese që Gjykata i ka përqafuar e janë me rëndësi të posaçme për të drejtën e lirisë së shprehjes. Këto janë doktrina praktike dhe efektive, doktrina e instrumentit të gjallë dhe doktrina e detyrimeve pozitive. Sipas doktrinës praktike dhe efektive, të gjitha të drejtat e garantuara nga Konventa duhet të jenë “praktike dhe efektive” dhe jo thjesht “teorike apo iluzione”.[10] Sipas doktrinës së “instrumentit të gjallë”,[11] Konventa konsiderohet si “instrument i gjallë”, që “duhet interpretuar në kushtet e së tashmes”.[12] Kjo doktrinë kërkon të sigurojë që Konventa të evoluojë me kohën dhe të mos bëhet statike apo e vjetruar. Doktrina e detyrimeve pozitive nënkupton se jo gjithnjë është e mjaftueshme që shteti thjesht të mos ndërhyjë në të drejtat e njeriut: edhe veprimi pozitiv ose pohues është shpesh i nevojshëm. Kësisoj, pavarësisht prirjes për të formuluar detyrimet për shtetet në kuptimin negativ, me qëllim që të sigurohet që të drejtat e sanksionuara në Konventë të jenë praktike dhe efektive, shteteve mund t’u duhet të marrin masa pozitive, “edhe në sferën e marrëdhënieve të individëve midis tyre”.[13]
1.2. PËRKUFIZIMET, QËLLIMET, KUFIJTË DHE VEPRIMET EKUILIBRUESE
1.2.1. Përkufizime
Teksti i Konventës nuk e përkufizon konceptin e “fyerjes” e as Gjykata nuk ka qenë e prirur ta bëjë këtë. Është më e përshtatshme që vetë nocioni të përkufizohet në legjislacionin kombëtar, edhe pse jo të gjitha juridiksionet kanë zgjedhur ta bëjnë këtë. Në thelb, fyerja është një keqbërje civile (një padrejtësi a shkelje) e kryer nga një individ kundër tjetrit apo të tjerëve, përfshi në disa rrethana një “subjekti juridik”. Natyra e keqbërjes është efekti negativ apo dëmi kundrejt emrit të mirë ose reputacionit të personit. Reputacioni nuk ka të bëjë me vetëvlerësimin, por më tepër me vlerësimin që kanë të tjerët për dikë. Kështu, akti i fyerjes ka të bëjë me dhënien e deklaratave të rreme ose të pavërteta rreth një personi tjetër, që ka për qëllim të dëmtojë reputacionin e tij/saj në sytë e pjesëtarëve të arsyeshëm të shoqërisë. Deklaratat mund të jenë një akuzë, një pohim, sulm verbal ose formë tjetër fjalësh ose veprimi. Kjo deklaratë mund të bëhet me gojë apo me shkrim; mund të marrë formën e figurave pamore, tingujve, gjesteve dhe çdo metode tjetër që ka kuptim; mund të jetë një deklaratë që transmetohet në radio ose televizion apo botohet në internet, ose mund të jetë komunikim elektronik.
Kështu, në themel të fyerjes qëndron dëmtimi i reputacionit.[14] Një deklaratë në çdo kuptim të mësipërm mund të jetë e rëndë ose poshtëruese, por nuk përbën fyerje nëse është e vërtetë, pasi personi ka të drejtën e reputacionit që mbështetet mbi të vërtetën. Deklarata do të përbëjë fyerje vetëm nëse është pohim i rremë apo i pavërtetë faktesh rreth një personi tjetër, pasi vetëm akuzat ose pohimet e rreme apo të pavërteta e dëmtojnë reputacionin që personi meriton të gëzojë mes të ngjashmëve ose komunitetit të tij. Në disa rrethana të kufizuara, një koment që nuk mund të mbështetet nga fakte ose nuk mbështetet në mënyrë të arsyeshme në fakte mund të përbëjë gjithashtu fyerje. Gjykata i ka cekur këto çështje, mes të tjerash, në vendimin e saj në çështjen Reznik kundër Rusisë, e cila ishte rezultat i një procesi gjyqësor për fyerje kundër kryetarit të Dhomës së Avokatisë të qytetit të Moskës:
Që ndërhyrja në të drejtën e lirisë së shprehjes të jetë në përpjesëtim me qëllimin e ligjshëm të mbrojtjes së reputacionit të të tjerëve, ekzistenca e një lidhjeje objektive midis deklaratës së kundërshtuar dhe personit që padit për fyerje është element i nevojshëm. Hamendjet personale ose perceptimet subjektive të një botimi si fyes nuk mjaftojnë për të përcaktuar se personi është prekur drejtpërdrejt nga botimi. Duhet të ketë diçka në rrethanat e një çështjeje të caktuar për ta bërë lexuesin e zakonshëm të mendojë se deklarata ka pasqyrim të drejtpërdrejt te ankimuesi individual ose se ai ka qenë në shënjestër të kritikës. Këto parime gjejnë zbatim edhe në sferën e transmetimit në televizion dhe radio (/ 45).
Zakonisht, fyerja ka të bëjë vetëm me reputacionin personal ose individual, por ligji për fyerje mund të mbulojë edhe deklarata të tilla që bëhen rreth “personave juridikë”, domethënë subjektet që kanë status juridik, si shoqëritë tregtare dhe korporatat, çka krijon mundësinë që ata të padisin ose të paditen. Në disa raste, një grup i vogël njerëzish, si bordi i shoqërisë tregtare apo drejtuesit e një organizate mund të padisin për fyerje, edhe pse përmenden si grup vetëm në rrethanat kur secili prej tyre, edhe pa emër, është i idenfikueshëm në mënyrë të arsyeshme nga të tjerët që i njohin ose, e shprehur më përgjithësisht, nga pjesëtarët e arsyeshëm të shoqërisë. Ky ishte rasti në çështjen Ruokanen dhe të tjerët kundër Finlandës, që lidhej me akuzat për përdhunim në një festë të ekipit lokal të bejsbollit (diskutuar më tej, në rubrikën 1.2.3 më poshtë). Në çështjen Reznik kundër Rusisë, Gjykata i kushtoi rëndësi faktit se paditësit nuk ishin përmendur në deklaratat e aplikantëve; ata ishin të identifikueshëm vetëm përmes filmimit të përzgjedhur nga redaktori i programit televiziv për të prezantuar debatin e drejtpërdrejtë në të cilin merrte pjesë aplikanti dhe përmes mediave të tjera. Gjykata u shpreh se “shkalla e përgjegjësisë së aplikantit për fyerjen nuk duhet të shkojë përtej fjalëve të tij” (/ 45). Që të tjerët në fjalë duhet të jenë anëtarë të arsyeshëm të shoqërisë, është një përpjekje për të siguruar arsyeshmërinë kur përcaktohet se ç’lloj shprehjeje ndikon negativisht në reputacionin e dikujt. Kjo kërkon të shmangë respektimin e tepruar të reputacionit në kurriz të lirisë së shprehjes.
1.2.2. Qëllimet dhe kufizimet
Këto elemente kryesore të fyerjes ofrojnë tregues me vlerë për të përcaktuar qëllimin e ligjeve për fyerjen, që është ai i mbrojtjes së reputacioneve të individëve nga cenimi. Është me rëndësi të jemi të qartë lidhur me objektin e ligjeve të fyerjes: nëse janë tejet të gjerë, ata mund të jenë të hapura ndaj keqpërdorimit dhe abuzimit. Qëllimi i përgjithshëm i legjislacionit për fyerjen është të mbrojë reputacionin, të veprojë si frenues i sulmeve të pajustifikuara ndaj reputacionit ose emrit të mirë të personit apo ta sigurojë vënien e tij në vend kur sulmohet pa të drejtë. Mënyra sesi ligji i arrin saktësisht këto objektiva mund të ndryshojë nga njëri shtet anëtar në tjetrin, por disa parime të caktuara të pohuara nga Gjykata hedhin bazat ku mund të mbështeten shtetet anëtare.
Në këtë drejtim, thelbi dhe objekti i ligjit të fyerjes është subjekt i kufizimeve të ndryshme, me qëllim që të mos cenojë të drejtën e lirisë së shprehjes. Edhe pse gjithkush ka të drejtën personale të reputacionit, ligjet e fyerjes nuk mund të justifikohen nëse qëllimi apo efekti i tyre është të mbrojë individët nga dëmi që i bëhet një reputacionit të cilin nuk e kanë ose nuk e meritojnë. Ata nuk mund të justifikohen as me mbrojtjen e “reputacioneve”, qofshin tregtare, financiare apo të llojeve të tjera, të subjekteve të cilave iu jep të drejtë të padisin dhe të paditen, përveç atyre që kanë statusin e personit juridik. Megjithatë, në jurisprudencën e përkatëse, Gjykata është shprehur për dallimet kryesore midis reputacionit tregtar të biznesit dhe reputacionit personal të individit, ndërkohë që ky i fundit përfshin një përmasë morale që mund të cenojë dinjitetin vetjak të individit.[15] Reputacionet e biznesmenëve duhet po ashtu të dallohen nga reputacionet e korporatës.
ARTICLE 19, një organizatë joqeveritare (OJQ) që punon për lirinë e shprehjes, shprehet se nuk është roli i ligjeve të fyerjes as të mbrojnë simbole si flamuri[16]. Kjo pikë specifike duket se nuk është shfaqur ende në jurisprudencën e Gjykatës në mënyrë të tillë që të japë një ide të qartë të qëndrimit të Gjykatës. Megjithatë, Gjykata ka dhënë disa vlerësime lidhur me (fyerjen e) ideologjive në këtë drejtim.[17]
Gjykata është e mendimit se ligjet për fyerjen duhet të kufizohen te mbrojtja e reputacionit të personave të gjallë dhe jo të përdoren për mbrojtjen e reputacionit të të vdekurve, me përjashtim të disa rrethanave që janë të përcaktuara qartë dhe të kufizuara. Po ashtu, ajo pranon se sulmet kundër reputacionit të personave të vdekur mund t’iu shtojnë dhimbjen e familjarëve të personave të vdekur, veçanërisht menjëherë pas vdekjes së tyre. Më tej, Gjykata njeh se ka disa rrethana ku sulmet kundër reputacionit të të vdekurve mund të jenë të një natyre e intensiteti të tillë që të prekin ose madje edhe cenojnë të drejtën për jetën private të familjeve të të vdekurve.[18]
Në çështjen Genner kundër Austrisë, Gjykata konstatoi se ndërhyrja në të drejtën e lirisë së shprehjes së aplikantit i shërbente një qëllimi të ligjshëm në kuptimin e Nenit 10/2 të Konventës, që është “mbrojtja e reputacionit apo të drejtave të të tjerëve, konkretisht, atyre të L.P. [një ministre e vdekur i qeverisë] dhe e familjarëve të saj të afërt, veçanërisht, të bashkëshortit” (/41). Gjykata vërejti se deklarata e kundërshtuar “ishte shprehje kënaqësie për vdekjen e papritur të L.P., që aplikanti e kishte bërë të nesërmen e vdekjes së saj” (po aty,/45). Ajo konstatoi se koha e deklaratës “rriti efektin e fjalëve të përdorura” (po aty,/44). Deklarata ishte një sulm personal kundër ministres së ndjerë, që përfshinte shprehjen e kënaqësisë për vdekjen e saj dhe “krahasime veçanërisht fyese” me zyrtarët e lartë nazistë (po aty,/46). Gjykata u shpreh se «të drejtosh fyerje një ditë pas vdekjes së personit të fyer bie në kundërshtim me elementet bazë të sjelljes së njerëzishme dhe respektit karshi qenieve njerëzore … dhe është sulm ndaj të drejtave themelore të personalitetit” (po aty,/45).
Nga ana tjetër, ligjet për fyerjen nuk duhen përdorur as si “derë e pasme” për të ndrequr apo ndëshkuar shkelje të tjerë, përfshi ato që janë subjekt i Nenit 8 të Konventës, një zëvendësim apo “rrugë e fshehtë” për t’iu kundërpërgjigjur ndërhyrjeve apo shkeljeve të privatësisë. Në rastin e reputacionit që konsiderohet si element i privatësisë, sipas Nenit 8, Gjykata kryen një “ushtrim ekuilibrues” dhe ka futur garanci për të parandaluar që liria e shprehjes të cenohet (shih rubrikën 1.2.4, më poshtë). Në të vërtetë, jurisprudenca e Gjykatës e bën të qartë se garancitë kundër abuzimit apo keqpërdorimit të ligjeve të fyerjes janë jetike.
Është gjithashtu e qartë se ka kufizime të tjera të rëndësishme për t’u siguruar që ligjet e fyerjes të mos përdoren për të frenuar kritikat e ligjshme ndaj zyrtarëve dhe personave publikë apo të parandalojnë ekspozimin e keqbërjes ose korrupsionit zyrtar. Këto dhe kufizime të tjera diskutohen në rubrikat në vijim.
1.2.3. Dallimet
Siç do të shpjegohet me më shumë hollësi në rubrikën 1.4, dallimi midis fyerjes penale dhe civile është thelbësor për lirinë e shprehjes, për shkak të efektit frenues të ligjeve që e bëjnë fyerjen vepër penale. Edhe pse nivelet e tepruara ose të paparashikuara të dëmshpërblimeve në çështjet civile mund të kenë gjithashtu efekt frenues mbi lirinë e shprehjes, dhënia e dënimeve penale (gjoba dhe/ose dënim me burg) ose kërcënimi me ndjekje penale mund të kenë efekte edhe më të mëdha frenuese.
Në çështjen Ruokanen dhe të tjerë kundër Finlandës, për shembull, që kishte të bënte me akuzat për përdhunimin e një studenti në një festë të ekipit vendas të bejsbollit, e botuar si artikull kryesor në një revistë, Gjykata konstatoi se ishte shkelur e drejta e prezumimit të pafajësisë e pjesëtarëve të ekipit të bejsbollit (/ 48) dhe se në ato rrethana, masat penale, edhe pse vetëm në raste të jashtëzakonshme të pajtueshme me Nenin 10, nuk ishin shpërpjesëtimore. Akuzat u parashtruan si paraqitje faktesh, edhe pse hetimi penal nuk kishte nisur ende në kohën e botimit dhe aplikantët nuk kishin ndërmarrë asnjë hap për të vërtetuar nëse akuzat, që ishin me karakter shumë të rëndë, mbështeteshin në fakte (po aty,/47).
Në çështjen Europapress Holding d.o.o. kundër Kroacisë, Zëvendëskryeministri i Kroacisë u akuzua se “kishte bërë një shaka shumë të papërshtatshme duke i drejtuar një pistoletë gazetarit E.V., ndërkohë që i thoshte se do ta vriste”, që Gjykata e përshkroi si “të dënueshme dhe që nuk i shkon për shtat një politikani apo qeveritari të lartë” (/ 67). Gjykata u shpreh se këto akuza “kërkonin, si rrjedhojë, një justifikim të konsiderueshëm, sidomos duke pasur parasysh se ishin bërë në një revistë të përjavshme me tirazh të madh” (po aty,/67). Më pas, ajo vijoi të shpjegonte se përse binte dakord me gjykatat vendase që shoqëria aplikante nuk kishte arritur të verifikonte në mënyrë të mjaftueshme informacionin përpara botimit.
Megjithatë, në çështjen e Fatullayev kundër Azerbajxhanit, Gjykata vërejti se, edhe pse deklaratat e kundërshtuara ishin më shumë gjykime faktike sesa vlerore dhe se mund të përmbanin disa pohime të tepruara ose provokuese, autori nuk i ka kaluar kufijtë e lirisë gazetareske në kryerjen e detyrës për përcjelljen e informacionit rreth çështjeve me interes të përgjithshëm. Përveç kësaj, Gjykata vlerësoi se dënimi me dy vjet e gjysmë burg ishte “padyshim shumë i ashpër, sidomos duke pasur parasysh se aplikanti ishte paditur tashmë për të njëjtat deklarata saktësisht në një proces civil dhe, si pasojë, kishte paguar një vlerë të konsiderueshme si dëmshpërblim” (/ 103). Ashpërsia e dënimeve të dhëna nënkuptonte se ndërhyrja në të drejtën e lirisë së shprehjes së autorit nuk ishte përpjesëtimore dhe se, për këtë arsye, ishte në shkelje të Nenit 10 (po aty, // 101 to 105).
Proporcionaliteti ose mungesa e proporcionalitetit të ndëshkimeve të dhëna si pasojë e dënimit penal për fyerje, qofshin gjoba, dënim me burg, kërkesë për tërheqje (për shembull, në rastin e një akademiku serioz, si në çështjen Karsai kundër Hungarisë), është një element kryesor për t’u marrë në konsideratë dhe, ndonjëherë, vendimtar kur përcaktohet se ka pasur shkelje të Nenit 10. Këto çështje do të shpjegohen më hollësisht në rubrikën 1.5, më poshtë.
Gjykata e ka pranuar në mënyrë të përsëritur se, duke pasur parasysh kufirin e vlerësimit që iu është lënë shteteve, “një masë penale si kundërpërgjigje ndaj fyerjes nuk mund të konsiderohet, si e tillë, në shpërpjesëtim me qëllimin e ndjekur”.[19] Megjithatë, ajo ka theksuar në mënyrë të përsëritur se ndjekja penale për cenim apo fyerje përmban rrezikun e dënimit me burgim. Ajo kujton në lidhje me këtë se “dhënia e dënimit me burg për një vepër të kryer nga shtypi do të ishte në përputhje me lirinë e shprehjes së gazetarëve, e garantuar nga Neni 10, vetëm në rrethana të jashtëzakonshme, konkretisht, kur janë cenuar të drejta të tjera themelore, si, për shembull, në rastin e gjuhës së urrejtjes apo nxitjes së dhunës”.[20] Edhe pse Gjykata nuk ka kërkuar pa mëdyshje dekriminalizimin e fyerjes, ajo vazhdimisht ka “vërejtur më tej se Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës në Rezolutën e saj 1577 (2007) iu bën thirrje atyre shteteve që ende parashikojnë dënim me burgim për fyerjen, edhe nëse këto dënime faktikisht nuk jepen, t’i shfuqizojnë ato pa vonesë”.[21]
1.2.4. Ushtrimet e vendosjes në ekuilibër
Konventa mbron si lirinë e shprehjes (Neni 10), ashtu edhe privatësinë (Neni 8). Qëndrimi i Gjykatës është se të dyja të drejtat ka peshë dhe status të barabartë. Ajo duhet të vërtetojë se autoritetet vendase kanë arritur të vendosin një ekuilibër të drejtë në mbrojtjen e dy vlerave të garantuara nga Konventa.[22] Gjykata nuk ka qenë gjithnjë konstante në këtë detyrë dhe e ka zgjeruar objektin dhe mbrojtjen e privatësisë, për shembull, duke përfshirë reputacionin si aspekt të saj e, kështu, duke dobësuar faktikisht objektin dhe mbrojtjen e lirisë së shprehjes në Nenin 10.[23]
Një sërë çështjesh të nisura në vitin 2004 me Radio Francës dhe të tjerët kundër Francës dhe Chauvy dhe të tjerët kundër Francës e ilustrojnë këtë zhvillim. Në rastin e fundit, Gjykata u foli, “nga njëra anë për lirinë e shprehjes e mbrojtur nga Neni 10 dhe nga ana tjetër, për të drejtën e personave të sulmuar … për të mbrojtur reputacionin e tyre, një e drejtë që mbrohet nga Neni 8 i Konventës, si pjesë e së drejtës për respektimin e jetës private” (/ 70).[24] Në çështjen Pfeifer kundër Austrisë, Gjykata e arsyetoi përfshirjen e reputacionit në rubrikën e privatësisë, me anë të referimit ndaj identitetit vetjak dhe integritetit psikologjik (/ 35).
Në çështjen Karakó kundër Hungarisë, Gjykata rishqyrtoi serinë e çështjeve në të cilat e kishte njohur reputacionin si një e drejtë e veçantë, që përbën një aspekt të privatësisë, në përpjekje për të arsyetuar këto vendime dhe, faktikisht, për të riorientuar qasjen e saj (// 20 deri në 25). Ajo u shpreh se kur konstatohet shkelja e të drejtave të garantuara nga Neni 8 dhe ndërhyrja e dyshuar në këto të drejta zë fill nga një shprehje për të cilën gjen zbatim Neni 10, “mbrojtja e dhënë nga shteti duhet kuptuar si veprim që merr në konsideratë detyrimet e tij në kuadrin e Nenit 10” (po aty,/20). Në thelb vendimi sugjeron se Neni 8 vihet në lëvizje vetëm nëse sulmi kundër reputacionit të një personi “ka përbërë një ndërhyrje kaq të rëndë në jetën e tij personale, sa t’i dëmtojë integritetin vetjak” (po aty,/23).
Qysh atëherë, Gjykata ka bërë përpjekje për të sqaruar më tej marrëdhënien midis lirisë së shprehjes dhe mbrojtjes së reputacionit e, përmes kësaj, raportin midis Nenit 10 dhe 8 në këtë pikë në vendimin e çështjes Axel Springer AG kundër Gjermanisë, si vijon:
Gjykata thekson se e drejta për mbrojtjen e reputacionit është e drejtë e mbrojtur nga Neni 8 i Konventës, si pjesë e së drejtës për të respektuar jetën private. Megjithatë, që të hyjë në lojë Neni 8, sulmi kundër reputacionit të personit duhet të arrijë një nivel të rëndë e mënyrë të tillë që të shkaktojë paragjykim të gëzimit të së drejtës së respektimit të jetës private nga individi … Për më tepër, Gjykata vërejti se Neni 8 nuk mund të shërbejë si bazë për të ankimuar humbjen e reputacionit, që është pasojë e parashikueshme e veprimeve të dikujt, si, për shembull, kryerja e një vepre penale …
Kur shqyrton nevojën e ndërhyrjes në një shoqëri demokratike në interes të “mbrojtjes së reputacionit ose të drejtave të të tjerëve”, Gjykatës mund t’i kërkohet të verifikojë nëse autoritetet vendase kanë arritur të drejtpeshojnë dy vlerat e garantuara nga Konventa, që mund të bien në kundërshti me njëra tjetrën në raste të caktuara, konkretisht, nga njëra anë, liria e shprehjes e mbrojtur nga Neni 10 dhe, nga ana tjetër, e drejta e respektit për jetën private, e sanksionuar në Nenin 8.[25]
Së fundi, në lidhje me këtë, vlen të përmendet se Gjykata ka pranuar se “reputacioni i një familjari të vdekur të personit, në rrethana të caktuara, mund të ndikojë jetën private dhe identitetin e këtij personi dhe, kësisoj, të mbulohet nga objekti i Nenit 8”.[26] Megjithatë, ka një jurisprudencë të kufizuar që e trajton këtë pikë apo që merret me efektet e saj në praktikë.[27]
1.3. DEBATI PUBLIK
Gjykata ka hartuar një numër parimesh të përgjithshme që kanë të bëjnë me lirinë e shprehjes, të cilat janë tejet të rëndësishme për garantimin e debatit publik, sidomos, sa i përket rolit të rëndësishëm të gazetarisë dhe medias në mbështetje të këtij debati. Ajo kujton sistematikisht se parimet Handyside (të diskutuara më lart), “kanë rëndësi të posaçme sa i takon shtypit”, duke shtuar se, edhe pse shtypi nuk duhet të tejkalojë kufijtë e vendosur, mes të tjerash, për mbrojtjen e reputacionit të të tjerëve”, sidoqoftë, i takon atij të përcjellë informacione dhe ide mbi çështjet politike, ashtu si dhe për ato në fusha të tjera të interesit publik. Jo vetëm shtypi e ka për detyrë t’i përcjellë këto informacione dhe ide, por edhe publiku ka të drejtën t’i marrë ato.[28]
Gjykata ka vlerësuar se “liria e debatit publik qëndron në vetë thelbin e konceptit të një shoqërie demokratike, që mbizotëron në të gjithë Konventën” (Lingens kundër Austrisë,/42). Shprehjes politike i jepet për rrjedhojë “mbrojtje e privilegjuar”, në bazë të Konventës.[29] Po kështu, “Neni 10/2 i Konventës nuk ka shumë hapësirë për kufizime të shprehjes politike apo debatit për çështjet me interes publik”.[30] Në çështjen TV Vest As & Rogaland Pensjonistparti kundër Norvegjisë, që përfshin ndalimin me ligj të reklamave politike, Gjykata vendosi se, për shkak të “pozitës së privilegjuar të shprehjes së lirë politike, në bazë të Nenit 10 të Konventës” (/ 66), duhet të ushtrohet “kontroll rigoroz nga ana e Gjykatës dhe një kufi vlerësimi kombëtar përkatësisht i caktuar sa i përket nevojës për kufizime” (po aty,/64). Në të njëjtën kohë, Gjykata “thekson” se “në parim, gazetarët nuk mund të çlirohen nga detyrimi për t’iu bindur legjislacionit të zakonshëm penal me arsyetimin se Neni 10 iu ofron mbrojtje.”[31]
Gjykata e ka njohur përherë “rolin e rëndësishëm të shtypit në një shtet që sundohet nga ligji”.[32] Liria e shtypit ose e medias është një prej garancive më të rëndësishme të debatit publik në shoqërinë demokratike, pasi “i ofron publikut një nga mjetet më të mira për të zbuluar e krijuar një opinion për idetë dhe qëndrimet e udhëheqësve politikë”.[33] Gjykata ka marrë në konsideratë interesin publik dhe çfarë përfshin ai në shumë prej çështjeve të gjykuara në bazë të Nenit 10. Në çështjen Thorgeir Thorgeirson kundër Islandës, për shembull, ajo vendosi se raportimi dhe komentet në media për çështjet me interes publik kanë të drejtë të përfitojnë të njëjtën shkallë mbrojtjeje si diskutimi politik. Çështja kishte të bënte me dy artikuj mbi brutalitetin e policisë, për të cilat gazetari ishte gjykuar dhe dënuar (me gjobë) në gjykatat islandeze.
Më tej, Gjykata ka garantuar lirinë e medias duke u shprehur në mënyrë të përsëritur se “kërkesa e përgjithshme që gazetarët të distancohen sistematikisht dhe formalisht nga përmbajtja e një citimi që mund të çojë në fyerje apo provokim të të tjerëve, apo të dëmtojë reputacionin e tyre nuk pajtohet me rolin e shtypit për të ofruar informacion mbi çështjet e ditës, opinionet dhe idetë”.[34] Ky formulim është nxjerrë nga gjetja e rëndësishme e Gjykatës në vendimin e çështjes Jersild se “metodat e raportimit objektiv dhe të ekuilibruar mund të ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme, mes të tjerash, në varësi të medias në fjalë. Nuk i takon kësaj Gjykate e as gjykatave kombëtare për atë punë të zëvendësojnë këndvështrimet e tyre me ato të shtypit kur bëhet fjalë se çfarë teknike raportimi duhet përdorur nga gazetarët”[35]. Gjykata risolli në vëmendje në lidhje me këtë se Neni 10 i Konventës “mbron jo vetëm thelbin e ideve dhe informacionit të shprehur, por edhe formën në të cilën përçohen ato” (Jersild kundër Danimarkës, /31).
Për më tepër, në vendimin për çështjen Jersild, ajo vërejti se “raportimi i lajmeve bazuar në intervista, qofshin apo jo të redaktuara, përbën një prej mjeteve më të rëndësishme përmes të cilit shtypi mund të luajë rolin e tij jetik të ‘rojtarit publik’” (/ 35). Për rrjedhojë, “ndëshkimi i një gazetari se ka ndihmuar në përhapjen e deklaratave nga një tjetër person … do të pengonte seriozisht kontributin e shtypit në diskutimin e çështjeve me interes publik dhe nuk duhet të parashikohet si masë, përveçse kur ka arsye posaçërisht të forta për ta bërë këtë” (po aty,/35).[36]
Mënyra sesi paraqitet apo shpërndahet një deklaratë ose, më konkretisht, forma apo forumi në të cilin bëhet ajo mund të ketë rëndësi kontekstuale. Për shembull, Gjykata ka pranuar se raportimi i deklaratave të bëra gojarisht nga shtypi mund të ulë apo eliminojë mundësitë që aplikantët të riformulojnë, përsosin apo tërheqin pohimet e tyre përpara botimit.[37] Po ashtu, Gjykata ,ka konstatuar se kur komentet bëhen gojarisht gjatë një konference për shtyp, folëse nuk ka “mundësi të riformulojë, përpunojë apo tërheqë” komentet, përpara se të bëhen publike.[38] Të njëjtat konstatime ajo i ka bërë edhe në raport me transmetimet e drejtpërdrejta radiofonike[39] dhe televizive[40].
Duke marrë parasysh “funksionin themelor që përmbush shtypi në një shoqëri demokratike”, Gjykata ka konstatuar se, edhe pse “shtypi mund të tejkalojë kufij të caktuar, veçanërisht sa i takon reputacionit dhe të drejtave të të tjerëve dhe nevojës për të parandaluar zbulimin e informacionit të fshehtë, detyra e tij është, sidoqoftë, të përcjellë në përputhje me detyrimet e përgjegjësitë e tij informacione dhe ide mbi të gjitha çështjet me interes publik”.[41]
Gjykata është marr shpesh me “kufijtë e caktuar” në kontekstin e mbrojtjes së reputacionit dhe të drejtave të të tjerëve. Ajo është shprehur në mënyrë të përsëritur se “detyrat dhe përgjegjësitë” që qeverisin të drejtën e lirisë së shprehjes “janë domethënëse kur bëhet fjalë për të sulmuar reputacionin e një individi të përmendur me emër dhe për të shkelur ‘të drejtat e të tjerëve’” (Tønsbergs Blad AS dhe Haukom kundër Norvegjisë,/89). Sipas Gjykatës, kjo nënkupton se “duhen arsye të posaçme, përpara sesa media të çlirohet nga detyrimi i zakonshëm për të vërtetuar deklaratat faktike që janë fyese për individët privatë. Nëse të tilla arsye ekzistojnë apo jo varet veçanërisht nga natyra dhe niveli i fyerjes në fjalë, si dhe shkalla në të cilën media mund t’i konsiderojë burimet e saj të arsyeshme në raport me akuzat” (po aty,/89).[42]
Ndonjëherë, Gjykata shton se besueshmëria e burimit/burimeve “duhet të përcaktohet në dritën e situatës siç i paraqitet … [gazetarit ose medias] në kohën materiale … më shumë sesa duke pasur avantazhin e informacionit të brendshëm” (Bladet Tromsø kundër Stensaas kundër Norvegjisë [DhL],/66).
Megjithatë, Gjykata ka pohuar gjithashtu në mënyrë të përsëritur se “liria gazetareske përfshin edhe përdorimin e mundshëm të një niveli ekzagjerimi ose madje edhe provokimi” dhe se në raste të tilla, “kufiri kombëtar i vlerësimit rrethshkruhet nga interesi i shoqërisë demokratike për të lejuar shtypin të ushtrojë rolin e tij jetik të ‘rojtarit publik’ në përçimin e informacionit me interes serioz për publikun” (po aty,/59).[43] Po kështu, ajo përfshin edhe shprehjet ironike që nuk përbëjnë fyerje dhe nuk mund të thuhet se janë ofenduese pa shkak (Riolo kundër Italisë). Ekzagjerimi apo opinioni i shprehur nuk duhet “të tejkalojë kufijtë e Nenit 10” (po aty, përkthim jozyrtar, /57).[44] Gjykata ofroi analiza të mëtejshme për objektin e nocionit të përdorimit të një shkalle ekzagjerimi ose provokimi në çështjen Kuliś kundër Polonisë, duke u shprehur se:
Në kontekstin e debatit publik, roli i shtypit si rojtar publik i lejon gazetarët të përdorin një shkallë të caktuar ekzagjerimi, provokimi apo ashpërsie. Është e vërtetë se, edhe pse individi që merr pjesë në një debat publik për çështje me interes të përgjithshëm … kërkohet të mos i tejkalojë disa kufij të caktuar, sidomos sa i përket respektimit të reputacionit dhe të drejtave të të tjerëve, ai ose ajo lejohet të mbështetet në një shkallë ekzagjerimi ose madje edhe provokimi, ose, me fjalë të tjera, të bëjë deklarata disi të tepruara. (/ 47)[45]
Ekzagjerimi dhe provokimi janë tipare tipike të satirës, që Gjykata e konsideron si “një formë e shprehjes artistike dhe komentarit dhe që, përmes këtyre tipareve përbërëse të ekzagjerimit dhe shtrembërimit të realitetit, synon natyrshëm të provokojë e trazojë”,[46] duke i dhënë një kontribut debatit publik. Jurisprudenca përkatëse nga Gjykata njeh një larmi formash të satirës dhe konteksteve në të cilat përdoret, përfshi pikturën,[47] një intervistë e simuluar,[48] një pankartë politike[49] dhe një marionetë e tabelë allçie gjatë karnavaleve.[50]
Në rastin e çështjes Tuşalp kundër Turqisë, në të cilën aplikanti kishte përdorur një stil satirik kur kishte formuluar kritikën e tij të fortë ndaj Kryeministrit turk, Gjykata shtjelloi më tej se çfarë mund të përfshinte satira dhe, veçanërisht, rolin dhe qëllimin e gjuhës (së lejuar) fyese: gjuha ofenduese mund të mos përfitojë mbrojtjen e lirisë së shprehjes nëse ajo përbën denigrim të qëllimshëm, për shembull, kur qëllimi i vetëm i deklaratës fyese është të fyejë … por përdorimi i frazave vulgare në vetvete nuk është vendimtar për ta vlerësuar një shprehje si fyese, pasi mund të shërbejë për qëllime thjesht stilistikore. Për Gjykatën, stilistika përbën pjesë të komunikimit si formë e shprehjes dhe, si e tillë, është e mbrojtur, së bashku me përmbajtjen e shprehjes (/ 48).[51]
Në çështjen Bordi Botues i Pravoye Delo dhe Shtekel kundër Ukrainës, që kishte të bënte me materiale të marra fjalë për fjalë nga një gazetë në internet, burimi i të cilit ishte raportuar, Gjykata njohu dallimet midis shtypit të shkruar dhe internetit, por ishte e mendimit se:
duke pasur parasysh rolin që luan interneti në kontekstin e veprimtarive të medias profesionale … dhe rëndësinë e tij për ushtrimin e së drejtës së lirisë së shprehjes në përgjithësi … mungesa e një kuadri ligjor të mjaftueshëm në shkallë kombëtare që i lejon gazetarët ta përdorin informacionin e marrë nga interneti pa frikën se kjo do të sjellë sanksione pengon seriozisht ushtrimin e funksionit jetik të shtypit si “rojtar publik” (/ 64).
Gjykata është shprehur se shtypi mund të mbështetet në përmbajtjet e raporteve zyrtare, duke vlerësuar se “normalisht, kur bëhet fjalë për të kontribuar në debatin publik për çështje me interes legjitim, shtypi duhet të mbështetet në përmbajtjen e raporteve zyrtare, pa iu dashur të ndërmarrë kërkim të pavarur” (Colombani dhe të tjerët kundër Francës,/65). Në të kundërt, sipas Gjykatës, “roli jetik i rojtarit publik të shtypit mund të minohet” (po aty,/65). Kështu, në rastin Gorelishvili kundër Gjeorgjisë, një çështje që erdhi si rezultat i vlerësimit nga gazetari paditës i situatës financiare të një parlamentari në mërgim në dritën e deklaratës së pasurisë së këtij të fundit, Gjykata vërejti se gazetari kishte të drejtë “të mbështetej në përmbajtjen e deklaratës së pasurisë – një dokument zyrtar – pa pasur nevojë të ndërmerrte një kërkim të pavarur” (/ 41). Në çështjen Gutiérrez Suárez kundër Spanjës, rasti i referuar kishte qenë subjekt i një hetimi të mëparshëm nga gjykatat dhe Gjykata sërish vërejti se nuk mund të pritej që gazetari të ndërmerrte një kërkim të pavarur.
Në çështjen Godlevskiy kundër Rusisë, Gjykata kujtoi sërish se “duhet bërë dallim midis faktit nëse deklaratat ishin bërë nga gazetari apo ishin citime të të tjerëve” (/ 45).[52] Në këtë rast, aplikantit iu desh “të mbështetej te materialet e bëra publike nga një hetim i veprimeve të oficerëve nga njësia antidrogë dhe certifikata zyrtare mjekësore që paraqiste numrin e vdekjeve nga mbidoza” (po aty,/47). Gjykata konstatoi se “botimi i aplikantit ishte një koment i drejtë mbi një çështje me interes publik, më shumë sesa një sulm i pashkak kundër reputacionit të oficerëve të përmendur të policisë” (po aty,/47). Në çështjen Timpul Info-Magazin dhe Anghel kundër Moldavisë, gjykatat moldave dhe qeveria e Moldavisë ishin mbështetur vetëm te pjesa e artikullit që përmbante akuza për mitmarrje dhe e kishin nxjerrë nga konteksti. Kjo akuzë ishte e rëndë, por artikulli, i lexuar në tërësi, paralajmëronte qartë që zërat ishin të pabazë.
Në çështjen Dyundin kundër Rusisë, Gjykata pranoi se “artikulli përmbante akuza të rënda mbështetur mbi fakte kundër policisë dhe se këto akuza ishin të mundshme për t’u provuar” (/ 35).[53] Megjithatë, ajo vlerësoi se “në kontekstin e ushtrimit të vënies në ekuilibër në përputhje me Nenin 10, veçanërisht kur bëhet fjalë për raportimin e deklarimeve të palëve të treta nga gazetari, prova përkatëse nuk është nëse gazetari mund të provojë vërtetësinë e këtyre deklaratave, por nëse mund të përcaktohet një bazë faktike dhe e besueshme që është në përpjesëtim e natyrën dhe shkallën e akuzës” (po aty,/35).
Në çështjen Times Newspapers Ltd kundër Mbretërisë së Bashkuar (Nr. 1 dhe 2), Gjykata theksoi rolin e rëndësishëm “dytësor” të shtypit në raport me ruajtjen dhe vënien në dispozicion të arkivave në internet:
Gjykata bie dakord qysh në fillim me parashtresat e aplikantit lidhur me kontributin thelbësor të dhënë nga arkivat në internet për ruajtjen e dhe vënien në dispozicion të lajmeve dhe informacionit. Këto arkiva përbëjnë një burim të rëndësishëm për edukimin dhe studimin historik, posaçërisht, duke qenë se mund jenë të gatshme të konsultohen nga publiku dhe përgjithësisht janë falas. Për rrjedhojë, Gjykata vlerëson se, edhe pse funksioni parësor i shtypit në demokraci është të veprojë si “rojtar publik”, ai ka një rol të vlefshëm dytësor për mbajtjen dhe vënien në dispozicion të publikut arkiva që përmbajnë lajme të raportuara më parë (/ 45).[54]
Megjithatë, duke qenë se arkivat lidhen me ngjarjet e shkuara, shtetet anëtare do të kenë liri më të madhe veprimi (kufi më të gjerë vlerësimi):
Megjithatë, kufiri i vlerësimit që u lejohet shteteve për të gjetur ekuilibrin midis të drejtave konkurruese ka gjasë të jetë më i madh më shumë kur bëhet fjalë për arkivat e lajmeve për ngjarjet e së kaluarës, sesa për raportimi e lajmeve të ditës. Në veçanti, detyra e shtypit për të vepruar në përputhje me parimet e gazetarisë së përgjegjshme, duke siguruar saktësinë e informacionit të botuar historik, më shumë sesa atij të momentit që konsumohet, ka gjasë më e rreptë në mungesë të urgjencës për botimin e materialit (po aty,/45).
1.4. EFEKTI FRENUES
Shqetësimi kryesor për Gjykatën është të sigurojë që të gjitha masat e marra nga autoritetet kombëtare të mos kenë “efekt frenues” mbi debatet për çështje me interes legjitim publik. Sipas Gjykatës, efekti frenues mund të lindë kur një person përfshihet në “vetëcensurim”,[55] për shkak të frikës së sanksioneve jopërpjesëtimore[56] ose për shkak të frikës së ndjekjes penale, si rrjedhojë e ligjeve me objekt tejet të gjerë.[57] Ky efekt frenues “vepron në dëm të shoqërisë në tërësi”.[58]
Me qëllim që të parandalohen efekti frenues mbi debatet për çështje të interesit publik legjitim, Gjykata do të zbatojë nivelin më të lartë të kontrollit, “kontrollin më të kujdesshëm”, për çdo masë të marrë nga autoritetet kombëtare që janë edhe “të afta” të krijojnë efekt frenues (Bladet Tromsø dhe Stensaas kundër Norvegjisë,/64). Më konkretisht, Gjykata është shprehur se “kontrolli më i kujdesshëm nga ana e Gjykatës kërkohet kur … masat e marra apo ndëshkimet e vendosura nga autoriteti kombëtar janë në gjendje të shkurajojnë pjesëmarrjen e shtypit në debate rreth çështjeve me interes legjitim publik” (po aty,/64).[59] Pavarësisht të gjithave, shtypi nuk duhet penguar “të ushtrojë detyrën e tij si furnizues informacioni dhe rojtar publik”.[60]
Kjo qasje, për shembull, e ka shtyrë Gjykatën të vendosë në disa raste se dënimi me burgim nuk mund të vendoset si ndëshkim për fyerjen në kontekstin e debatit për një çështje me interes legjitim publik, pasi një ndëshkim i tillë “për nga vetë natyra, do të ketë në mënyrë të pashmangshme një efekt frenues”.[61] Gjykata ka qenë mjaft e drejtpërdrejtë lidhur me efektin frenues të vendimeve me burgim si masë penale për fyerjen. Në çështjen Fatullayev kundër Azerbajxhanit, për shembull, ajo vërejti se: gazetarët investigativë janë të detyruar të mos raportojnë për çështjet me interes të përgjithshëm, nëse rrezikojnë dënimin me burg, si një nga ndëshkimet standarde që mund të jepen për sulme të pajustifikuara kundrejt reputacionit të individëve privatë. Frika nga një ndëshkim i tillë ka në mënyrë të pashmangshme efekt frenues mbi ushtrimin e lirisë gazetareske të shprehjes (/ 102).[62]
Në çështjen Independent News dhe Media, që në fjalët e një gjyqtari që kishte mendim pakice “përfshin qartësisht një debat politik për çështje me interes të përgjithshëm, një fushë në të cilën kufizimet e lirisë së shprehjes duhet të interpretohen ngushtë”, Gjykata theksoi se “parimisht, dëmshpërblimet e mëdha të paparashikueshme në paditë për shpifje janë mjaft në gjendje të kenë një efekt të tillë [domethënë, efekt ‘frenues’] dhe, për rrjedhojë, kërkojnë kontrollin më të kujdesshëm”.[63] Ajo shtoi se “në përputhje me këtë dhe, edhe nëse vlerësimi i dëmeve në paditë për shpifje, siç arsyeton qeveria, është thelbësisht kompleks dhe i pasigurt, çdo pasiguri e tillë duhet mbajtur në minimum” (po aty,/114).
1.5. PROPORCIONALITETI
Gjykata është shprehur se “natyra dhe ashpërsia e dënimeve të dhëna janë faktorë për t’u marrë parasysh kur vlerësohet proporcionaliteti i një ndërhyrjeje me lirinë e shprehjes të garantuar nga Neni 10” (Cumpănă dhe Mazăre kundër Rumanisë,/111).[64] Ky parim do të ketë veçanërisht nëse konstatimi i fyerjes mund të arsyetohet, por dënimi i dhënë është shpërpjesëtimor. “Kontrolli më i kujdesshëm” i Gjykatës për efektin frenues në lirinë e medias përmendur më lart në pikën 1.4 është orientues në lidhje me këtë çështje (po aty,/114). Një nga vendimet më të rëndësishme të Gjykatës për këtë pikë është ai i Dhomës së Lartë në çështjen Cumpănă dhe Mazăre. Gjykata mori në shqyrtim dënimin e dy gazetarëve rumunë për fyerjen e një sërë zyrtarëve publikë. Së pari, Gjykata u shpreh se ishte në kufirin e vlerësimit të gjykatave rumune për të konstatuar nëse këto deklarata, në formën e një karikature, ishin fyese. Megjithatë, Gjykata vijoi të vërente se sanksionet e vendosura, konkretisht, dënimet me burgim dhe urdhrat që i ndalonin të punonin si gazetarë për një vit, ishin “qartësisht shpërpjesëtimore” (po aty,/118).
Përdorimi i testit të proporcionalitetit është i dukshëm në çështjen Times Newspapers Ltd kundër Mbretërisë së Bashkuar (Nr. 1 dhe 2), kur Gjykata ra dakord me Gjykatën e Apelit të Anglisë dhe Uellsit, duke vërejtur se në ato rrethana, “kërkesa për të botuar një cilësim të përshtatshëm rreth një artikull që gjendet në arkivin e internetit, kur gazetës i është sjellë në vëmendje se është ngritur një padi për shpifje në lidhje me po këtë artikull të botuar në shtypin e shkruar” nuk përbën “ndërhyrje shpërpjesëtimore në të drejtën e lirisë së shprehjes” (/ 47).
Në çështjen Independent News and Media Gjykata u shpreh se pyetja themelore ishte nëse “kishte garanci vendase të përshtatshme dhe efektive, në shkallën e parë dhe në apel, kundër dëmshpërblimeve joproporcionale që siguronin një raport të arsyeshëm përpjesëtimor midis vendimit dhe cenimit të reputacionit” (/ 113). Gjykata vërejti në çështjen MGN Limited kundër Mbretërisë së Bashkuar se tarifat e larta të vendosura në raste të tilla ishin shpërpjesëtimore dhe, për pasojë, në shkelje të së drejtës së lirisë së shprehjes (// 217 deri në 219).
Referenca
[1] Fressoz dhe Roire kundër Francës [DhL],/52.
[2] Shih, për një autoritet të mëparshëm, çështjen Lingens kundër Austrisë,/41, që perifrazon Handyside kundër Mbretërisë së Bashkuar,/49.
[3] Lopes Gomes da Silva kundër Portugalisë,/34; Kuliś kundër Polonisë,/52.
[4] E zhvilluar fillimisht në jurisprudencën e Gjykatës (shih, veçanërisht, çështjen: Handyside kundër Mbretërisë së Bashkuar, // 47 to 50), referenca ndaj doktrinës do të sanksionohet në Parathënien e Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut, në momentin kur Protokollit i saj Ndryshues Nr.
[5] CETS Nr. 213, do të hyjë në fuqi (ai u hap për nënshkrim më 24 qershor 24 qershor 2013).
[6] Dichand dhe të tjerë kundër Austrisë,/38; Karman kundër Rusisë,/32; Grinberg kundër Rusisë, // 26 dhe 27.
[7] Krasulya kundër Rusisë,/35. Shih edhe Karman kundër Rusisë,/33; Jerusalemi kundër Austrisë,/35; Fedchenko kundër Rusisë (Nr. 2),/33.
[8] Chauvy dhe të tjerë kundër Francës,/67.
[9] Colombani dhe të tjerë kundër Francës,/57.
[10] Airey kundër Irlandës,/24.
[11] Për një vështrim mbi zhvillimin historik të doktrinës së “instrumentit të gjallë” nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, shih Mowbray A. (2005), “The creativity of the European Court of Human Rights”, Human Rights Law Review Vëll. 5, Nr. 1, f. 57-79.
[12] Tyrer kundër Mbretërisë së Bashkuar,/31; Matthews kundër Mbretërisë së Bashkuar [DhL],/39.
[13] X dhe Y kundër Holandës,/23.
[14] Për një vështrim mbi jurisprudencën e Gjykatës për këtë temë, shih Dokumenti informues – Mbrojtja e reputacionit, gjendet në http://www.KEDNj.coe.int/Documents/FS_Reputation_ENG.pdf.
[15] Uj kundër Hungarisë.
[16] Shih ARTICLE 19 (2000),“Përkufizimi i fyerjes. Parimet për lirinë e shprehjes dhe mbrojtjen e reputacionit ”, International Standards Series, Londër, Parimi 2, gjendet në adresën www.article19. org/data/ files/pdfs/standards/definingdefamation.pdf, vizituar më 7 maj 2016. Ashtu si thuhet edhe në hyrje, këto parime janë pjesë e Serisë së Standardeve Ndërkombëtare të ARTICLE 19 “mbështeten në të drejtën dhe standardet ndërkombëtare, praktikat në zhvillim të shteteve (siç pasqyrohet, mes të tjerave, në ligjet dhe vendimet e gjykatave kombëtare) dhe parimet e përgjithshme të ligjit që njihen nga bashkësia e kombeve”.
[17] Nëpërmjet jurisprudencës analoge, shih për shembull çështjen Murat Vural kundër Turqisë,/67, në të cilën aplikanti kishte hedhur bojë mbi statujën e Ataturkut. Edhe në këtë rast, Gjykata nuk e mori në konsideratë natyrën e fyerjes ndaj kujtesës së Ataturkut, pasi “ashpërsia e skajshme e ndëshkimit që i ishte dhënë aplikantit” përbënte tashmë shkelje të së drejtës së tij të lirisë së shprehjes. Shih po ashtu Odabaşı dhe Koçak kundër Turqisë,/14, që kishte të bënte me një dënim penal për fyerje të kujtesës së Ataturkut – Gjykata konstatoi se liria e shprehjes e aplikantit ishte shkelur.
[18] Shih, për të dyja pikat në fjalë, çështjet Editions Plon kundër Francës dhe Hachette Filipacchi Associés kundër Francës. Shih gjithashtu, më së fundi, Dzhugashvili kundër Rusisë dhe Genner kundër Austrisë.
[19] Lindon, Otchakovsky-Laurens dhe Korrik kundër Francës [DhL],/59; Radio Francës dhe të tjerët kundër Francës,/40; Rumyana Ivanova kundër Bullgarisë,/68 dhe Ruokanen dhe të tjerët kundër Finlandës,/50.
[20] Cumpănă dhe Mazăre kundër Rumanisë [DhL],/115; Ruokanen dhe të tjerët kundër Finlandës,/50.
[21] Shih, për shembull, Mariapori kundër Finlandës,/69; Niskasaari dhe të tjerët kundër Finlandës,/77; Saaristo dhe të tjerët kundër Finlandës,/69 dhe Ruokanen dhe të tjerët kundër Finlandës,/50.
[22] Shih, për shembull, Chauvy dhe të tjerët kundër Francës; White kundër Suedisë,/20. Shih edhe Barendt E. (2009), “Ekuilibri midis lirisë së shprehjes dhe privatësisë: jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut”, Buletini i legjislacionit të medias, Vëll. 1, Numri 1.
[23] Shih, për shembull, kritikat e tre gjyqtarëve me mendim pakice në çështjen Flux kundër Moldavisë (Nr. 6),/17, qëndrimi i të cilëve ishte se vendimi i shumicës (4 me 3) “e ka kthyer aq pas sa mundej mbrojtjen e lirisë së shprehjes”.
[24] Për një analizë kritike të këtyre çështjeve dhe të tjerave në bazë të të cilave u zhvillua edhe kjo linjë mendimi, përfshi vendimin e Dhomës së Lartë në çështjen Lindon, Otchakovsky-Laurens dhe Korrik kundër Francës, shih McGonagle M. (2009), “Defamation law in Europe – Closing the gap between Reynolds and the ECHR”, Media dhe Arts Law Review, 14, f. 166; Smet S. (2010), “Freedom of expression and the right to reputation: human rights in conflict”, American University International Law Review Vol. 26, Nr. 1, f. 183-236.
[25] Axel Springer AG kundër Gjermanisë [DhL], // 83 dhe 84. Shih edhe Hachette Filipacchi Associés kundër Francës,/43 dhe MGN Limited kundër Mbretërisë së Bashkuar,/142.
[26] Putistin kundër Ukrainës,/33.
[27] Shih, për shembull, Dzhugashvili kundër Rusisë.
[28] Lingens kundër Austrisë,/41.
[29] Nilsen dhe Johnsen kundër Norvegjisë [DhL],/47.
[30] Castells kundër Spanjës,/43; për citimin, shih çështjen Wingrove kundër Mbretërisë së Bashkuar,/58.
[31] Fressoz dhe Roire kundër Francës,/52.
[32] Thorgeir Thorgeirson kundër Islandës,/63.
[33] Lingens kundër Austrisë,/42.
[34] Thoma kundër Luksemburgut,/64; Albert-Engelmann-Gesellschaft mbH kundër Austrisë,/32.
[35] Jersild kundër Danimarkës,/31; shih edhe Bladet Tromsø dhe Stensaas kundër Norvegjisë [DhL],/63.
[36] Shih edhe Thoma kundër Luksemburgut,/62.
[37] Nilsen dhe Johnsen kundër Norvegjisë,/48.
[38] Otegi Mondragon kundër Spanjës,/54.
[39] Fuentes Bobo kundër Spanjës,/46.
[40] Reznik kundër Rusisë,/44.
[41] Bladet Tromsø dhe Stensaas kundër Norvegjisë [DhL],/59.
[42] Shih edhe McVicar kundër Mbretërisë së Bashkuar,/84; Bladet Tromsø dhe Stensaas kundër Norvegjisë [DhL],/66, si dhe Pedersen dhe Baadsgaard kundër Danimarkës [DhL],/78.
[43] Shih edhe De Haes dhe Gijsels kundër Belgjikës; Nilsen dhe Johnsen kundër Norvegjisë.
[44] Shih edhe Fedchenko kundër Rusisë; Fedchenko kundër Rusisë (Nr. 2).
[45] Citing Mamère kundër Francës,/25. Shih edhe Dyuldin dhe Kislov kundër Rusisë; Dalban kundër Rumanisë [DhL] dhe Lopes Gomes da Silva kundër Portugalisë.
[46] Vereinigung Bildender Künstler kundër Austrisë,/33. Shih edhe Nikowitz dhe Verlagsgruppe News GmbH kundër Austrisë; Eon kundër Francës, si dhe Alves da Silva kundër Portugalisë.
[47] Vereinigung Bildender Künstler kundër Austrisë.
[48] Nikowitz dhe Verlagsgruppe News GmbH kundër Austrisë.
[49] Eon kundër Francës.
[50] Alves da Silva kundër Portugalisë.
[51] Citim nga çështja Skałka kundër Polonisë,/34.
[52] Citim nga çështja Pedersen dhe Baadsgaard kundër Danimarkës [DhL],/77, Thorgeir Thorgeirson kundër Islandës,/65, si dhe Jersild kundër Danimarkës,/35.
[53] Në këtë rast, kishte shumë të dhëna dokumentuese për të mbështetur akuzat. Shih gjithashtu çështjen Hrico kundër Sllovakisë dhe Krasulya kundër Rusisë.
[54] Shih edhe/27 dhe Węgrzynowski dhe Smolczewski kundër Polonisë,/59.
[55] Vajnai kundër Hungarisë,/54.
[56] Cumpănă dhe Mazăre kundër Rumanisë [DhL],/114.
[57] Altuğ Taner Akçam kundër Turqisë,/68.
[58] Cumpănă dhe Mazăre kundër Rumanisë [DhL],/114.
[59] Shih edhe Tønsbergs Blad AS dhe Haukom kundër Norvegjisë,/88.
[60] Lingens kundër Austrisë,/44.
[61] Cumpănă dhe Mazăre kundër Rumanisë [DhL],/116.
[62] Shih edhe Cumpănă dhe Mazăre kundër Rumanisë [DhL],/113 dhe Mahmudov dhe Agazade kundër Azerbajxhanit,/49.
[63] Independent News dhe Media dhe Independent Newspapers Irlandës Limited kundër Irlandës,/114, citimi nga Bladet Tromsø dhe Stensaas kundër Norvegjisë [DhL],/64.
[64] Shih edhe Skałka kundër Polonisë,/38.
Shënim: Analiza është shkëputur nga botimi i CoE: “Liria e shprehjes dhe fyerja: Një studim i jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut“