Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë ka pësuar vazhdimisht ndryshime duke përfshirë figura të reja të veprave penale në kreun e krimeve seksuale. Ndërkohë, lidhur me strategjitë e ndërhyrjes për të parandaluar sjellje të tilla kriminale si dhe rintegrimin në shoqëri të të dënuarve, nga ana e legjislatorit dhe aktorëve të tjerë nuk është bërë asnjë hap thelbësor. Kjo, në një kohë kur nevoja për siguri publike është shtuar.
Tashmë parandalimi abuzimit seksual ndër të tjera edhe përmes mbikëqyrjes së të dënuarve seksual duhet të shihet si çështje që i shërben të mirës publike dhe të gjithë profesionistët duhet të aftësohen në këtë drejtim.
Ka ardhur koha që tashmë në Shqipëri të zhvillohet një debat dhe të implentohen politika të caktuara që e vendosin theksin tek arsyet përse persona të caktuar përfshihen në krime seksuale dhe se çfarë duhet të bërë për të menaxhuar/mbikëqyrur këta shtetas për të mos u ripërfshirë në akte të tilla si dhe sa duhet të kufizohen të drejtat e tyre për mbrojtjen e interesit publik. Duhet të jemi të vetëdijshëm se kjo është një rrugë e gjatë dhe vështirë e cila ka sjellë diskutime edhe në vendet më të zhvilluara.
Në këtë punim i cili është i organizuar në dy pjesë do të trajtohet raporti midis së drejtës për jetë private të të dënuarve për krime seksuale dhe interesit publik si dhe mbikëqyrja e dënuarve sipas kuadrit ligjor në fuqi në vendin tonë.
1. Balanca midis së drejtës për jetë private dhe interesit publik në rastin e të dënuarve për krime seksuale
Qeveritë e të gjitha shteteve kanë detyrimin të mbrojnë dhe të marrin hapat e duhura për të mbrojtur të gjithë shtetasit brenda juridiksionit të tyre nga dhuna. Një nga elementët e kësaj detyre konsiston në marrjen e masave për parandalimin e kriminalitetit. Ata duhet ta bëjnë këtë brenda kornizës që imponojnë të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, të cilat përcaktojnë kufizime në lidhje me masat që mund të merren të tilla që mos të cenojnë të drejtat e njeriut të garantuar nga aktet ligjore të brendshme dhe ato ndërkombëtare.
Ligjet lidhur me të proceduarit/dënuarit për krime seksuale interferojnë me një sërë të drejtash themelore të tilla si, e drejta për jetë private dhe familjare (neni 8 i KEDNJ-së), lirinë e shprehjes dhe lëvizjes (neni 10 i KEDNJ-së), liria e punësimit, e drejta e banimit aty ku personi zgjedh si dhe një sërë të drejtash të tjera që mund të pretendohen/evidentohen si të cenuar. Asnjë prej këtyre të drejtave nuk është absolute, por është mjaft delikate ndërhyrja me ligj në këto të drejta pasi duhet të jetë e tillë që t’i shërbejë interesit publik (të mirës së përgjithshme) dhe sa më pak kufizuese të jetë e mundshme.
Për të kuptuar më mirë këtë sjellim një rast ku Komiteti i Bashkuar për Të Drejtat e Njeriut ka konstatuar shkelje të Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike për sa i përket së drejtës për jetë private. Në këtë rast, Komiteti ka konkluduar se masat jo vetëm duhet t’i shërbejnë qëllimeve të ligjshme por edhe duhet të jenë të domosdoshme për arritjen e tyre (rezultati nuk mund të arrihet veçse me përdorimin e tyre). Masat kufizuese duhet të jenë në përputhje me parimin e proporcionalitetit, të përshtatshme për të arritur funksionin e tyre, sa më pak kufizuese të jetë e mundur dhe në përpjesëtim me interesin që synojnë të mbrojnë përmes ndërhyrjes kufizuese (Toonen Vs. Australia).
Parë në raport me kushtet e cituara më sipër lidhur me ndërhyrjen në të drejtat dhe liritë themelore të atyre që janë të proceduar/dënuar për krime seksuale, mbrojtja e interesit publik është padyshim një qëllim i ligjshëm nëse kufizimi bëhet për të arritur atë. Ndërkaq, janë shtruar për diskutim dhe janë bërë objekt shqyrtimi në Gjykatën Europiane të të Drejtave të Njeriut por edhe në brenda juridiksionit të Gjykatave të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, nëse regjistrimi i individëve të cilët janë autor të krimeve seksuale, njoftimi i komunitetit lidhur dhe ndalimi i qëndrimit në vende të caktuara janë të domosdoshme për mbrojtjen e interesit publik, instrumente të domosdoshme për arritjen e qëllimit dhe më pak kufizuese, duke pasur parasysh se kufizimi nuk duhet të detyroj thelbin e së drejtës së njeriut.
Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut i ka konsideruar tre sfida të ligjit për shkelësit seksual të vitit 1997 në Mbretërinë e Bashkuar të cilëve ju kërkohej të regjistronin informacionin në polici ku përfshihej, emri, adresa e banimit, data e lindjes dhe ndonjë ndryshim në emër apo në adresën e banimit. Nuk kishte akses publik dhe as ndonjë njoftim në lidhje informacionin e regjistruar. Gjykata konkludoi se asnjë e dhënë nuk ishte e dukshme për publikun e tillë që shkelësit e ligjit seksual të ishin objekt i poshtërimit apo sulmit të publikut për shkak të regjistrimit të të dhënave të tyre në polici sipas ligjit të vitit 1997. Gjykata ka vlerësuar se kërkesa e ligjit për të regjistruar informacion në polici përbën një ndërhyrje në jetën private. Por sidoqoftë, masat ishin në përputhje me ligjin dhe ndjekin qëllime të ligjshme që konsistojnë parandalimin e krimit dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të publikut.
Po kështu, gjykata shqyrtoi nëse këto masa ishin të domosdoshme në një shoqëri demokratike pranë në proporcion me qëllimet që kërkoheshin të arriheshin përmes përdorimit të tyre. Gjykata i gjeti masat e marra si proporcionale parë në aspektin e dëmit që mund t’i shkaktohet viktimave të krimeve seksuale dhe në mungesë të provave të paraqitura se shkelësit e ligjit seksual mund të ishin objekt poshtërimi apo sulmi publik për shkak të regjistrimit të informacionit në polici. Gjithsesi gjykata ka lënë të hapur mundësinë se nëse shkelësit e ligjit seksual janë objekt poshtërimi, sulmi apo shpie në përhapjen në media apo te publiku i gjerë për shkak të regjistrimit të informacionit, vlerësim për proporcionalitetin apo ndërhyrjen në të drejtën për jetë private do të ishte i ndryshëm (Adamson Vs United Kingdom application 4223/98, decision of January 26, 1999).
Shumica e shkeljeve të të drejtave të shkelësve të ligjit seksual ndodh për shkak të njoftimit të komunitetit, si për shkak se kjo përbën një ndërhyrje të drejtpërdrejtë në jetën private por edhe për shkak se nxit një reagim publik i cili shpesh precipiton në dhunë ndaj tyre. Gjykata Supreme e Shteteve të Bashkuara të Amerikës ka mbështetur dy herë ligjet e njoftimit të komunitetit lidhur me shkelësit seksual (Alaska dhe Connecticut). Në të dyja rastet çështjet kushtetuese të ngritura për diskutim kanë qenë të ndryshme, por gjykata ka dështuar në lidhje me trajtimin e pasojave praktike të njoftimit të komunitetit lidhur me shkelësit e ligjit seksual. Gjykata i ka dhënë pak peshë stigmatizimit që në mënyrë të pashmangshme shoqëron njoftimin e komunitetit lidhur me shkelësit seksual dhe ka anashkaluar balancën midis të dyjave se kush kërkohet të regjistrohet dhe kush mund të aksesoj këtë regjistrim.
Edhe gjykatat më të ulta nuk kanë konstatuar shkelje serioze të të drejtave të shkelësve të ligjit seksual që pasjellë njoftimi i komunitetit (Milks v. Florida, 894 So.2d 924 (S.C. Florida 2005), certiorari denied, 2005 US Lexis 6201 (Oct. 3, 2005); Haskell v. Maine, 2003 US Dist. LEXIS 6384 (Maine 2003); Allen v. Dretke, 2004 US Dist. LEXIS 5308 (Texas 2004); Gunderson v. Hvass, 339 F.3d 639 (Minnesota 2003); Fullmer v. Michigan Department of State Police, 360 F.3d 579 (2004); Doe v. Tandeske, 361 F.3d 594 (Alaska 2004). But see In re Ronnie A., 585 S.E.2d 311 (Sup. Ct. S.C. 2003). Psh, Tennessee kundërshtoj duke argumentuar se regjistrimi i të dhënave e privon atë nga e drejta për jetë private, e drejta për punë dhe e drejta për të qenë i lirë nga stigma pa një proces të rregullt ligjor, por Gjykata e Gjashtë e Apelit e refuzoi duke mos gjetur cenim të së drejtës për jetë private. Po kështu, dhe banorët e Floridës kundërshtuan duke argumentuar se ligjet e regjistrimit të shkelësve të ligjit të seksit ju cenonin të drejtën për jetë familjare, të drejtën për të qenë të lirë nga kërcënimet, të drejtën për të zgjedhur e mbajtur një shtëpi dhe punë. Por, edhe ky pretendim u rrëzua nga Gjykata e Apelit.
Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut në çështjen Gardel V France, B.B v France, M.B v France ka konkluduar se përfshirja në databazë kombëtare e shkelësve të ligjit seksual nuk përbën cenim të së drejtës për jetë private. Konkretisht, tre aplikantët janë shtetas francezë të cilët janë dënuar përkatësisht në vitin 2003 (Gardel), 1996 (B.B) dhe 2001 (M.B), për përdhunimin e të miturve 15-vjeçar.
Në 9 Mars të vitit 2004 me ligjin nr.2004-204 “Për përshtatjen e sistemit gjyqësor me kriminalitetin” u krijua një bazë të dhënash gjyqësore kombëtare për shkelësit e ligjit të seksit. Aplikantët u njoftuan për përfshirjen e tyre në këtë bazë të dhënash. Ky ligj ka hyr në fuqi në 30 Qershor 2005. Ata kundërshtuan duke pretenduar shkelje të nenit 7 dhe 8 të KEDNJ-së dhe çështja shkoj në Gjykatën Europiane të të Drejtave të Njeriut.
Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut ka konkluduar se, detyrimi që rrjedh nga regjistrimi në bazën kombëtare të të dhënave të shkelësve të ligjit të seksit ka ndjekur qëllim parandalues dhe nuk mund të konsiderohet si ndëshkues apo sanksion penal.
Detyrimi për të provuar adresën çdo dhe për të deklaruar ndryshimet e adresës brenda dy javëve, megjithëse për një periudhë prej tridhjetë vjetësh nuk ishte aq serioze sa që ajo të trajtohej si një ndëshkim. Gjykata ka konkluduar se përfshirja në bazën kombëtare të të dhënave lidhur me shkelësit e ligjit dhe detyrimet që vendos kjo përfshirje mbi ta nuk përbën dënim, duhet të konsiderohen masa parandalues dhe për rrjedhojë nuk është cenuar neni 7 i KEDNJ-së dhe parimi i fuqisë prapavepruese të ligjit (jo-retrospektiviteti).
Po kështu, nga Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut nuk janë gjetur shkelje të nenit 8 të KEDNJ-së, duke konkluduar se mbrojtja e të dhënave personale përbën një aspekt të rëndësishëm për gëzimin e së drejtës private e familjare, përveç kur përdoren për qëllime policore. Gjykata nuk mund të dyshoj në objektivat parandaluese që ka krijimi i këtij databazë. Veprat penale seksuale janë qartësisht një formë e dënueshme e veprimtarisë kriminale nga e cila fëmijët dhe njerëzit kanë të drejtë të mbrohen nga shteti në mënyrë efektive.
Po kështu, afati i ruajtjes së të dhënave preh 30 vjet nuk është disproporcional në lidhje me qëllimin e ndjekur për mbajtjen e këtij informacioni. Po kështu, konsultimi i të dhënave nga gjykata, policia dhe autoritet administrative i nënshtrohet konfidencialitetit dhe përdorej në rrethana të caktuara saktësisht. Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut, konkludoi se shteteti në databazë kombëtare kishte arritur proporcionalitetin midis interesit privatë të tyre e interesit publik dhe se nuk kishte shkelje të nenit 8 të KEDNJ-së.
Lidhur me regjistrimin e vendqëndrimit gjykatat federale të shtete në SHBA, e kanë konsideruar si kufizim jo kushtetuese, që ndërhyn në të drejtën e kontratës dhe cenon të drejtën për strehim, por nga ana tjetër e kanë justifikuar ndërhyrjen e legjislatorit me qëllim që ka ndërhyrja. Psh. në çështjen Miller II, 405 F.3d, at 714, shtetasi kundërshtoi se nuk ka asnjë studim shkencor se qëndrimi rreth 2000 hapa larg i shkelësve të ligjit seksual nga ambienti shkolle apo përkujdesi për fëmijë rrit sigurinë e tyre. Gjykata ka pranuar se efikasiteti i këtyre masave është i paprovuar. Por, legjislatori ka diskrecion të gjerë për t’u marrë me situata potencialisht të rrezikshme.
Në çështjen Miller II, gjykata ka konkluduar se nuk bindet se masat kufizuese të vendosura janë pa bazë racionale. Po kështu, ka konkluduar se ndalimi i qëndrimit të shkelësve të ligjit në një distancë 500 hapa në raport me këndin e lojërave apo ambiente të ngjashme krijon një marrëdhënie të arsyeshme midis qëllim të mbrojtjes së fëmijëve nga shkelësit e ligjit seksual fëmijëve dhe krijon një metodë të arsyeshme për ta çuar përpara këtë qëllim (Leroy, 828 N.E.2d, 777). Në çështjen Seering II, 701 N.W.2d, 665 është konkluduar se ka një përshtatje të arsyeshme midis qëllimit të qeverisë për të parandaluar shkelësit e ligjit të seksit të shkelin përsëri ligjin dhe kufizimin e qëndrimit për ta, si një mjet që do ta shpjerë para qëllimin e ligjit.
2. Mbikëqyrja e të dënuarve për krime seksuale sipas legjislacionit të Republikës së Shqipërisë
Krimet seksuale janë parashikuar në Kreun e II-të, Seksioni VI-të të Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, përkatësisht në nenet 100-108/a të këtij kodi. Nga interpretimi i dispozitave të mësipërme rezulton se, ligjvënësi ka parashikuar një mbrojtje të posaçme, për një marrëdhënie juridike të rëndësishme, siç është ajo e vendosur nga shteti për të siguruar lirinë dhe paprekshmërinë seksuale të shtetasve dhe veçanërisht atyre që janë të mitur. Cenimi i kësaj marrëdhëniejeje nga shtetasit, përbën krim dhe passjellë përgjegjësi penale.
Kodi Penal shqiptar nuk e jep përkufizimin e nocionit të “marrëdhënies seksuale” apo “veprave të turpshme”. Për pasojë, deri në vitin 2013, këto përkufizime i jep doktrina e së drejtës penale dhe jurisprudenca. Sipas tyre, “liria seksuale” – që është edhe objekti i veprës penale të parashikuar nga neni 100 i Kodit Penal – është një ndër elementët mjaft thelbësorë të lirisë individuale. Por, më i rëndësishëm sesa “liria për të disponuar trupin tënd” është “liria shpirtërore” e individit, e mbrojtur nga neni 100 dhe nga neni 108/a i KP.
Në veçanti, zhvillimi normal i shëndetit mendor dhe fizik të fëmijëve është bërë objekt i një mbrojtjeje mjaft të fuqishme ligjore jo vetëm nga vendi ynë por, edhe nga të gjithë vendet e botës së qytetëruar. Pasojë e kësaj rëndësie të veçantë ka qenë hartimi i Konventës “Për të Drejtat e Fëmijëve” e miratuar nga Organizata e Kombeve të Bashkuara më dt.20.11.1989. Kjo Konventë mjaft e rëndësishme është nënshkruar nga të gjitha vendet e Europës Perëndimore, mes tyre edhe Shqipëria, që në vitin 1992.
Sipas teorisë së të drejtës penale shqiptare, asaj ndërkombëtare, si dhe jurisprudencës është arritur në përfundimin se: “me marrëdhënie seksuale” kuptohet jo vetëm bashkim formal të dy personave, të sekseve të ndryshëm apo të njëjtë por, edhe çdo lloj akti, i cili ka lidhje të drejtpërdrejtë me kontaktin fizik direkt me subjektin pasiv (viktimën) dhe ka për qëllim dhe është i përshtatshëm të vërë në rrezik të mirën parësore të individit, atë të lirisë seksuale, nëpërmjet eksitimit ose sadisfaksionit të instinktit seksual të personit abuzues..
Me ligjin nr.144/2013 në Kodin Penal shqiptar janë shtuar një sërë dispozitash të reja si “Vepra të turpshme”, pg.2,3,4,; “Ngacmimi seksal” dhe “Dhuna seksuale”. Nga përmbajtja e këtyre dispozitave rezulton se, me ligjin nr.144/2013 ligjvënësi tenton të japë një përkufizim të nocionit “ngacmim seksual”, “Dhunës seksuale” dhe sqarim të “veprave të turpshme” që më parë përfshiheshin me një interpretim të zgjeruar si “marrëdhënie seksuale”.
Gjithashtu, me anë të këtyre dispozitave arrihet të jepet kuptimi i nocionit “akt apo sjellje seksuale” ku, përfshihen të gjitha ato akte të adresuara drejt zonave erogjene dhe që janë të përshtatshme për të cenuar apo kompromentuar vendosmërinë e lirë të seksualitetit të viktimës dhe që rezultojnë të afta për të hyrë në sferën seksuale të viktimës, me mjete që lidhen me shtrëngim, presion apo abuzim të kushteve të inferioritetit fizik apo psikik.
Në të gjitha këto raste do të përfshihen çdo lloj prekje, kapje, shtypje mbi zonat intime të viktimës, të ndjeshme dhe të afta për të shkaktuar ndjesi seksuale qoftë edhe në mënyrë jo të plotë dhe/ose për një periudhë kohore të shkurtër, duke qenë i parëndësishëm fakti nëse viktima e ka arritur këtë kënaqësi erotike. Nuk ka aspak rëndësi nëse, i dëmtuari jep ose jo pëlqimin e tij për kryerjen e këtyre marrëdhënieve.
Parë në aspektin e kriminalizimit të shfaqjeve/sjelljeve që cenojnë lirinë seksuale të individit dhe sidomos të miturit nga ana e legjislatorit janë bërë vazhdimisht përpjekje për amenduar Kreun II, Seksionin VI të Kodit Penal duke parashikuar figura të reja të krimeve seksuale. Ndryshimet ligjore janë përqendruar në ndëshkimin e shkelësve të ligjit dhe në trajtimin e viktimave të krimeve seksuale, veçanërisht të viktimave të mitur (Kodi Penal i Drejtësisë për të Mitur, 1 Janar 2018). Kështu, duket se legjislatori ynë frymëzohet nga politika e ndëshkimit të shkelësit të ligjit dhe jo nga politika e parandalimit të krimeve seksuale e rehabilitimit të shkelësve të ligjit.
Mbikëqyrja për të dënuarit për krime seksuale është sfiduese duke qenë se kërkon ndërhyrjen me ligj në kufizimin e të drejtave të këtyre shtetasve (ligj që duhet të kaloj provën e përcaktuar nga GJEDNJ) dhe duhet të hartohen e zbatohen programe të rehabilitim të tilla që të sigurojnë parandalimin e sjelljeve kriminale në të ardhmen dhe riintegrimin e tyre në shoqëri. E rëndësishme të theksohet se jo të gjithë personat që kryejnë krime seksuale paraqesin të njëjtën rrezikshmëri shoqërore.
Kështu, personat që kryejnë marrëdhënie seksuale/homoseksuale me të mitur paraqesin rrezikshmëri shoqërore (neni 100 i Kodit Penal) më të theksuar se dy të rritur që kryejnë marrëdhënie seksuale në mjedise publike (neni 107 i Kodit Penal) dhe kjo është arsyeja që legjislatori ka parashikuar marzhe të ndryshme dënimi. Po kështu, nuk paraqet të njëjtën rrezikshmëri shoqërore dhe nuk kërkon të njëjtin trajtim sikurse në rastin e kryerjes së marrëdhënieve seksuale me të mitur në marrëdhënie gjinie (praktika ka mjaft raste të kryerjes së marrëdhënieve prind-fëmijë).
Nga një studim i ligjeve të tillë si ligji “Për ekzekutimin e vendimeve penale”, ligji “Për të drejtat dhe trajtimin e të dënuarve me burgim dhe të paraburgosurve”, ligji “Për policinë shtetit”, Vendimi i Këshillit të Ministrave të Republikës së Shqipërisë nr.302, datë 25.03.2009 “Për miratimin e rregullores për organizimin dhe funksionimin e shërbimit të provës dhe për përcaktimin e standardeve e të procedurave për mbikëqyrjen e ekzekutimit të dënimeve alternative”, konstatohet se nuk implementohet vlerësimi i riskut të të dënuarve seksual dhe as ndjekja më pas në komunitet i tyre. Kjo e fundit, është parashikuar vetëm në një rregullore të Ministrit të Brendshmëm.
Aktualisht, referuar VKM-së nr.302, datë 25.03.2009 “Për miratimin e rregullores ‘Për organizimin dhe funksionimin e shërbimit të provës dhe për përcaktimin e standardeve e procedurave për mbikëqyrjen e ekzekutimit të dënimeve alternative’”, Shërbimi i Provës në Republikën e Shqipërisë mbikëqyr vetëm zbatimin e dënimeve alternative të parashikuara nga nenet 59, 59/a, 63 të Kodit Penal si dhe zbatimin e detyrimeve nga i dënuari në rastet e lirimit para kohe me kusht. Referuar edhe ligjit “Për ekzekutimin e vendimeve penale” roli i saj përqendrohet në mbikëqyrjen e atyre detyrimeve të përcaktuara nga gjykata në rastet kur kjo e fundit jep një nga dënimet alternative të parashikuara në Kodin Penal.
Megjithatë, roli i Shërbimit të Provës në krijimin e një profili të autorit të veprës penale pavarësisht se nuk ka atë rëndësi sikurse në SH.B.A, e gjejmë në disa dispozita të ligjit “Për ekzekutimin e vendimeve penale”. Konkretisht, neni 31/8 i ligjit “Për ekzekutimin e vendimeve penale” i titulluar “Raporti i shërbimit të provës” parashikon:
“Shërbimi i provës, me kërkesë të prokurorit, paraqet një raport për vlerësimin e rrethanave shoqërore, për të ndihmuar marrjen e vendimeve gjatë fazës së hetimeve paraprake. Raporti duhet të përmbajë informacion dhe të dhëna për personalitetin e shkelësit të ligjit, punësimin e mëparshëm, sjelljen e nivelin arsimor dhe faktorët që ndikojnë apo mund të ndikojnë në sjelljen e tij, me qëllim që të ndihmojë gjykatën në vlerësimin e duhur të dënimit alternativ. Raporti mbështetet në fakte, duhet të jetë i paanshëm dhe objektiv, si dhe dërgohet brenda kohës së caktuar nga gjykata. Raporti duhet të përmbajë edhe rekomandimin e shërbimit të provës për dënimin e përshtatshëm alternativ për personin, për integrimin e tij në shoqëri dhe parandalimin e kryerjes së veprave të tjera penale”.
Ligji ka parashikuar se vetëm prokurori e kërkon një raport të tillë dhe me qëllimin e vetëm të ndihmoj gjykatën për marrjen e një vendimi në lidhje me dënimin alternativ. Parë kjo në optikën e ndryshimeve që duhet të pësoj ligji, duhet të t’i jepet mundësia edhe gjykatës të kërkoj hartimin e një raporti për autorin e veprës penale (sidomos në rastin e krimeve seksuale) dhe e lidhur jo vetëm me domosdoshmërinë e aplikimit të një dënimi alternativ.
Po kështu, neni 31/6 i ligjit i cili titullohet “Ekzekutimi i vendimit të lirimit me kusht” parashikon ndër të tjera “…Gjykata i kërkon shërbimit të provës të paraqesë një raport për kushtet familjare dhe prejardhjen shoqërore të të dënuarit, si dhe për planet konkrete, për të mundësuar riintegrimin e plotë të tij pas lirimit”.
Kështu, gjykata pasi administron dosjen personale të të dënuar të paraqitur nga Institucioni i Vuajtjes së Dënimit (IEVP) ku përmbahet informacion që lidhet me natyrën e veprës penale të kryer, qëndrimin e personit të dënuar ndaj veprës penale dhe ndaj viktimës apo familjes së viktimës, ndonjë vepër e mëparshme penale, e kryer prej tij, gjendjen fizike dhe psikologjike të personit të dënuar, si dhe dinamikën e sjelljes së tij në institucionin e ekzekutimit të vendimeve penale, i kërkon Zyrës Vendore të Shërbimit të Provës të hartoj një program me fokus mundësinë e riintegrimit të të dënuarit në shoqëri.
Kështu, është e nevojshme që në kuadër të gjithë ndryshimeve që kanë ndodhur edhe në vendet e zhvilluara ligji “Për ekzekutimin e vendimeve penale” si dhe legjislacioni që normon organizimin dhe funksionimin e Shërbimit të Provës t’i japë kompetenca kësaj të fundit që sipas ndarjes territorial, të krijoi profile (dosje) për secilin autor të krimeve seksuale me qëllim kategorizimin e tyre sipas rrezikshmërisë si dhe përcaktimin e rekomandimeve për riintegrimin e tyre në shoqëri. Ky informacion duhet të jetë në dispozicion të autoriteteve vendimmarrëse me qëllim që vendimet penale të kenë jo vetëm karakter ndëshkues (i cili është vetëm një nga funksionet e dënimit) por të ndihmoj edhe në mbrojtjen e interesit publik e riintegrimin e të dënuarve në shoqëri.
Në këndvështrim të legjislacioneve të vendeve të zhvilluara është e nevojshme që për autorët e krimeve seksuale të krijohet një regjistër elektronik me akses të kufizuar vetëm të institucioneve që mund ta përdorin atë për shkak të detyrës, duke i profilizuar në tre kategori sipas rrezikshmërisë së tyre. Kjo do të ndihmonte organet vendimmarrëse (gjykatën dhe prokurorinë) në marrjen e vendimeve të drejta dhe efektive si dhe do të ndihmonte organet e tjera sikurse është policia dhe Shërbimi i Provës në mbikëqyrjen dhe gjurmimin e këtyre shtetasve me qëllim mos përfshirjen e tyre në akte të tjera të dënueshme dhe mbrojtjen e interesit publik (sidomos të miturve).
Gjykata aktualisht, krahas dhënies së dënimit me burgim ose dënimit alternativ (për rastet kur plotësohen kushtet), mund të jap edhe dënime plotësuese. Dënimet plotësuese janë parashikuar në nenin 30 të Kodit Penal[1]. Kështu, në rastet e abuzimit seksual nga mësuesi me nxënësin/-it duhet të jepet edhe dënimi plotësues parashikuar nga neni 35 i Kodit Penal “Heqja e së drejtës për të ushtruar një funksion publik” ose parashikuar nga pika 5 e nenit 30 të Kodit Penal i cili parashikon “Heqjen e së drejtës të ushtrimit të një veprimtarie ose mjeshtërie“.
Po kështu, kur gjykata vlerëson se qëndrimi i të dënuarit për një krim seksual në një vend të caktuar paraqet rrezikshmëri shoqërore, krahas dënimit kryesor mund të urdhëroj ndalimin e të dënuarit të qëndroj në një apo disa njësi administrative sipas pikës 7 të nenit 30 të Kodit Penal. Në rastet e kryerjes së veprës penale nga prindi kundrejt fëmijës është krejtësisht e paimagjinueshme sesi pas përfundimit të dënimit, prindi të kthehet në të njëjtën banesë me viktimën e abuzimit seksual. Po kështu, referuar pikës 10 të nenit 30 të Kodit Penal, në çdo rast të abuzimit seksual të fëmijës së mitur nga prindi, duhet t’i hiqet përgjegjësia prindërore.
Nga eksperienca në seksionin e të miturve kam konstatuar se nuk kërkohet nga ana e prokurorit aplikimi i dënimeve plotësuese dhe as nuk aplikohen nga gjykata. Është shumë e rëndësishme që nga ana e gjykatës të aplikohen këto dënime plotësuese të cilat kufizojnë të drejtat e autorit të veprës penale por edhe mbrojnë viktimën e veprës penale.
Vlen të theksohet se, pavarësisht masës së dënimit, një ditë autori i krimit seksual do të dalë nga burgu dhe kjo është e pashmangshme. Për këtë arsye është e nevojshme të punohet në drejtim të riintegrimit të tyre në shoqëri me qëllim që të mos përfshihet në akte të tjera kriminale dhe të mbrohet interesi publik.
Në funksion të kësaj, të gjithë mekanizmat sikurse është Ministria e Drejtësisë, Drejtoria e Burgjeve, Policia e Shtetit, Shërbimi i Provës, jurist, psikolog-psikiatër duhet të angazhohen për të kuptuar se çfarë i motivon këta shtetas të kryejnë krime seksuale, çfarë zvogëlon mundësinë e recidivizmit të këtyre shtetasve si dhe të përcaktohen metodat më të mira për të mbikëqyrur dhe menaxhuar këta shtetas në komunitet. Ndërkohë që krimet seksuale janë rritur, abuzimet brenda familjes po ashtu, është jetike vlerësimi i riskut të këtyre shtetasve me qëllim mbrojtjen e interesit publik në përgjithësi dhe interesin e të miturit në veçanti.
[1] Neni 30 i Kodit Penal parashikon “Për personat që kanë kryer krime ose kundërvajtje penale, bashkë me dënimin kryesor, mund të jepen edhe një ose disa nga këto dënime plotësuese: 1. Ndalimi i së drejtës për të ushtruar funksione publike. 2. Konfiskimi i mjeteve të kryerjes së veprës penale dhe produkteve të veprës penale. 3. Ndalimi për të drejtuar automjete. 4. Heqja e dekoratave, titujve të nderit. 5. Heqja e së drejtës të ushtrimit të një veprimtarie ose mjeshtërie. 6. Heqja e së drejtës për të ushtruar detyra drejtuese pranë personave juridikë. 21 7. Ndalimi për të qëndruar në një ose disa njësi administrative. 8. Nxjerrja jashtë territorit. 9. Detyrimi për publikimin e vendimit gjyqësor. 10. Humbja e përgjegjësisë prindërore”
